De integratie van Rusland en Belarus is weer een stap verder voortgeschreden. De twee landen zullen eerst hun militaire en financieel-economische samenwerking intensiveren, voordat de op papier al sinds 1999 bestaande Uniestaat ook daadwerkelijk een staatkundige eenheid wordt. Maar in dat harmonisatieproces liggen intussen wel talrijke vormen van politieke integratie verscholen.
Deze volgorde is bewust. Eerst ‘een economische basis creëren, al het andere is de politieke bovenbouw’, zei de Russische president Vladimir Poetin donderdag 9 september na een bilateraal beraad in Moskou met president Aleksandr Loekasjenko van Belarus. ‘We weigeren al lang om het huis vanaf het dak te bouwen’, voegde Loekasjenko eraan toe. Een dag later bereikten in Minsk de premiers Michaïl Misjoestin en Roman Golovtsjenko van beide landen tijdens een speciale vergadering van de ministerraad der Uniestaat overeenstemming over het 38 punten tellende harmonisatieprogramma voor de komende twee jaar.
De militaire integratie is het meest concreet geworden. Belarus, dat recent van het Internationaal Monetair Fonds een financieel steunpakket van 900 miljoen dollar in het vooruitzicht heeft gekregen, gaat komende jaren voor een miljard dollar wapens en materieel in Rusland kopen. President Loekasjenko heeft tevens aangeboden dat Rusland in Belarus een basis zou mogen inrichten voor zijn luchtafweergeschut S-400.
Volgens Poetins woordvoerder Dmitri Peskov is het zover nog niet maar zal het besluit tot zo’n luchtmachtbasis worden genomen in het kader van de andere stappen die worden gezet in de richting van een gemeenschappelijk defensiebeleid. Met het nieuwe raketsysteem C-400 van Almaz-Antej, dezelfde Russische fabrikant die ook de BUK-raketten produceert, kunnen vliegtuigen binnen een bereik van 400 tot 600 kilometer uit de lucht worden geschoten.
Omgekeerd gaat Rusland weer forse kortingen geven op zijn gasleveranties. Belarus hoeft vanaf volgend jaar slechts 128,5 dollar per duizend kubieke meter aardgas betalen. Dat is ruim vijf keer minder dan de Europese landen betalen voor Russisch aardgas. Op de Europese markt is de prijs momenteel 650 dollar per duizend kuub. Daarnaast gaat Moskou tot eind 2022 circa 630 miljoen dollar lenen. Dat is wel een tegenvaller voor Belarus. Minsk had om 1,5 miljard gevraagd. Volgens Loekasjenko zou Rusland de komende vijf jaar zelfs met 3 miljard dollar over de brug moeten komen.
Macro-economische harmonisatie
De 28 maatregelen in het macro-economische harmonisatieprogramma, dat beide regeringen binnen de Uniestaat in Minsk hebben opgesteld, zijn vooral gericht op de wetgeving in beide landen. Uniformering moet ertoe leiden dat regering, ondernemers en burgers in zowel Rusland als Belarus aan dezelfde regelgeving kunnen worden onderwerpen.
Gezamenlijke ministerraad Uniestaat. Links Russische delegatie o.l.v. premier Misjoestin, rechts de Witrussische o.l.v. Golovtsjenko. Foto Uniestaat.
De harmonisatie betreft allereerst de markten voor aardgas, olie, elektriciteit en kernenergie: die moeten gelijkgeschakeld worden. De harmonisatie strekt zich eveneens uit tot de monetaire politiek van de centrale banken, de strijd tegen (financieel) terrorisme, de regels voor kredietverlening, de betalingssystemen, de bancaire en verzekeringssectoren, de standaardisering van het merkenrecht en de consumentenbescherming. Ook de tariefregels voor de bilaterale handel en de indirecte belastingen moeten komende jaren meer gaan sporen. De concurrentiepositie van de ondernemers in beide landen moet zo meer gestroomlijnd worden. Daarnaast streven Rusland en Belarus naar een gemeenschappelijk landbouwbeleid, een gezamenlijke industriepolitiek en een uniforme arbeidsmarkt.
Hoewel een politieke eenheid volgens Poetin en Loekasjenko nu nog niet aan de orde is, lijken de afspraken over het 28-puntenprogramma en andere bilaterale samenwerkingsvormen wel degelijk een voorbode voor meer politiek-institutionele integratie van beide landen. Zonder gemeenschappelijke wetgevende en uitvoeringsorganen zijn veel van de harmonisatieplannen immers niet zo simpel uitvoerbaar.
De ontmoeting van Poetin en Loekasjenko was hun vijfde dit jaar. Volgens Peskov gaat Poetin dit najaar ook nog een keer naar Belarus. Sinds de frauduleuze verkiezingsoverwinning van Loekasjenko in augustus 2021 en de daaropvolgende burgerprotestbeweging is de Russische president nog niet in Minsk geweest.
Tijdens de bilaterale besprekingen over de verdere integratie van de Uniestaat begon ook de gezamenlijke militaire oefening Zapad-2021 op negen plekken in de westelijke provincies van Rusland en vijf terreinen in Belarus. Volgens Loekasjenko is Zapad-2021 nodig als antwoord op de ‘hybride agressie van westerse zijde’.