Ondanks de boycot van landbouwproducten uit het Westen, de Russische reactie op westerse sancties, vinden de Russen deze nog steeds in de rekken van hun supermarkten. Ook leidt de in 2014 door Rusland ingevoerde boycot niet tot de gewenste stijging van de productie in eigen land. De 'importvervanging' door voedsel van eigen bodem werd het toverwoord van de autoriteiten tegen de westerse sancties. Maar de effecten op de thuismarkt zijn klein terwijl de Russische import uit niet-Westerse landen juist is gestegen, blijkt uit een onlangs verschenen rapport.
De groente- en fruitimport is minder snel gedaald dan gehoopt. Foto rechtenvrij.
De ‘sanktsjionka’ zoals Russen een geboycot product liefkozend noemen, ‘blijkt onvervangbaar’, kopte de Russische krant Kommersant, verwijzend naar het in december verschenen rapport van het Russische Nationale Rating Bureau (NRA).
De in augustus 2014 ingevoerde boycot van westerse landbouwproducten (vlees, vis, zuivel, groente- en fruit uit EU, VS, Canada, Noorwegen, Australië e.a.) was een tegenreactie op de door de EU en de VS aan Rusland opgelegde economische sancties vanwege de annexatie van de Krim en de inmenging in het conflict in Oost-Oekraïne.
Het importverbod en het beschermen van de eigen markt sloot echter ook aan bij Ruslands strategie om zelfvoorzienend te worden in een breed aantal sectoren waaronder de landbouw. Door middel van een beleid van 'importsubstitutie' oftewel het vervangen van exportproducten door zelf geproduceerde landbouwproducten, stelde Rusland zichzelf ten doel om in 2020 op dit gebied grotendeels zelfvoorzienend zijn.
Doelstellingen gedeeltelijk gehaald
Maar ondanks actief politiek beleid gericht op het opschroeven van de eigen productie, zijn de doelen om de landbouwproductie op te schroeven tot het jaar 2020 maar gedeeltelijk behaald.
Alleen in de vleessector is dat gelukt. De import van vlees is namelijk met 65% flink gedaald (het streven was een daling van 67,5%). Terwijl de vleesimport van Rusland in 2013 nog 6.497 miljard dollar bedroeg, is die in 2019 gedaald naar 1.961 miljard dollar.
Maar op het gebied van zuivel, groenten en fruit vallen de resultaten tegen. De import van westerse zuivelproducten had met 30% moeten afnemen maar is in werkelijkheid slechts met 20% gedaald ten opzichte van 2013. Verder hoopte Rusland 70% minder groenten te hoeven importeren, maar de import daalde slechts met 27%. En in plaats van 20% minder fruit uit het buitenland, daalde dat percentage slechts met 11%.
Uit eerder onderzoek van het Centrum voor Economisch en Financieel onderzoek (CEFIR) en de Russische Presidentiële Academie voor Nationale Economie en Overheidsadministratie (RANEPA) blijkt dat de boycot van Europese landbouwproducten wat betreft de aankoop van de meeste producten niet goed is voor de portemonnee van de Russische burger. Door de boycot zijn producten als groente en fruit duurder geworden en dit zou de Russische burger $70 extra per jaar kosten. Alleen gevogelte, varkensvlees en tomaten van Russische bodem zijn goedkoper geworden dankzij de importsubstitutie.
Importsubstitutie of importvervanging?
De titel van het onlangs verschenen rapport luidt ‘importvervanging of importverplaatsing’? Dat verwijst naar het door media en experts al eerder opgemerkte verschijnsel dat Europese landbouwproducten via een omweg als nog in Rusland terechtkomen. Dit wordt het zogenaamde ‘re-exporteren’ of wederuitvoer genoemd. Producten uit de EU worden door een bedrijf in bijvoorbeeld Belarus opnieuw verpakt zodat het lijkt alsof het product daar is geproduceerd. Vervolgens wordt het doorverkocht naar de Russische markt.
Russische markt in Tatarstan (foto rechtenvrij)
De sinds 2013 toegenomen export van Rusland uit Belarus past in dit plaatje. Belarus, dat met Rusland, Kazachstan, Armenië en Kirgizië een douane-unie vormt, staat bekend als belangrijke doorvoerroute van Europese landbouwproducten naar Rusland en is inmiddels de Europese Unie gaan vervangen als Ruslands grootste exporteur van producten die door Rusland op de sanctielijst zijn gezet. Het land is goed voor 25% van de Russische import op het gebied van landbouwproducten. 79% van alle door Rusland geïmporteerde zuivel komt uit Belarus; in 2013 was dat nog maar 43%. Bovendien levert Belarus bijna een derde van al het vlees dat Rusland importeert (in 2013 was dat slechts 12%).
Maar ook Latijns-Amerikaanse landen en China zijn meer landbouwproducten gaan exporteren naar Rusland. Volgens het rapport zouden deze landen producten uit de EU doorverkopen aan Rusland. Opvallend is namelijk dat landen als Chili, China en Ecuador meer Europese landbouwproducten zijn gaan importeren sinds Rusland een boycot invoerde. Was Noorwegen tot het handelsembargo Ruslands grootste visleverancier, nu is Chili één van Ruslands grotere visexporteurs geworden. Opvallend genoeg importeert Chili sinds 2013 drie keer zoveel vis uit Noorwegen.
Van de Russische fruitimport komt tegenwoordig 22% uit Ecuador. Ook dit land importeert sinds 2013 zeven keer zo veel fruit uit de EU. De fruitimport van Ecuador is groter dan de binnenlandse vraag. De makers van het rapport suggereren dat een deel van het EU fruit naar Rusland gaat. Hetzelfde geldt voor China, dat nu 21% van de Russische groente-import voor zijn rekening neemt (was 8%). In die periode is China drie keer zo veel groenten uit de EU gaan importeren.
Ook Servië, Moldova en Azerbeidzjan voeren de EU geïmporteerde landbouwproducten door naar Rusland, schreef de Russische krant Kommersant. De grootste exporteurs naar Rusland zijn op dit moment Belarus, Turkije en Ecuador.
Ongunstig klimaat
Dat het Rusland in zeven jaar niet gelukt is om zelfvoorzienend te worden, heeft te maken met verschillende factoren. Ten eerste is het Russische klimaat ongunstig voor de productie van groente en fruit. Het land is daarom afhankelijk van beschermde teelt en de glastuinbouw is nog in ontwikkeling.
De grootste uitdaging voor de vleesproductie is het tekort aan vee. De Russische zuivelindustrie komt moeizaam op gang wegens een gebrek aan geavanceerde technologie voor de productie van kaas en andere melkproducten.
In juli dit jaar erkende president Poetin dat importsubstitutie niet eenvoudig te realiseren is en merkte daarbij op dat ook het investeringsklimaat in Rusland verbeterd moet worden om nieuwe investeerders aan te trekken.
In reactie op de ongunstige cijfers in het rapport noemde Kremlinwoordvoerder Dmitri Peskov de importsubstitutie wel succesvol en benadrukte hij dat Rusland niet volledig zelfvoorzienend hoeft te zijn. Het is niet de taak van de regering om alle import te vervangen door eigen productie, aldus Peskov. Volgens hem werd Rusland in 2014 gedwongen tot importsubstitutie, als antwoord op de westerse economische sancties.
Volgens de opstellers van het rapport kan Rusland ondanks de tegenvallers steeds zelfvoorzienender worden, mits de boycot van westerse landbouwproducten van kracht blijft.
Bronnen: Kommersant, The Moscow Times, NRA, Lenta, De Volkskrant