De Russische staatstelevisie riep dezer dagen het spookbeeld op van een Pools-Litouws rijk, strekkend van de Baltische kust tot de Zwarte Zee, dat Oekraïne en Belarus heeft opgeslokt. Polen zou de drijvende kracht zijn van een oud streven om het grote rijk en de gouden tijd van het Pools-Litouwse Gemenebest (1569 – 1795) te herstellen. Dit Gemenebest was de vereniging van het Poolse koninkrijk en het grootvorstendom Litouwen en werd in het Poolse Lublin beklonken.
Het Pools-Litouwse Gemenebest op z'n hoogtepunt in 1600. Oranje is het Pools gebied, bruin het Litouws. Kaart wikimedia
Het klinkt lachwekkend: Polen en Litouwen die getweeën aanpakken waaraan de EU en NAVO hun handen niet meer willen branden. Serieus valt het ook niet te nemen, behalve als salvo in de propaganda-oorlog tussen Oost en West. Beducht voor de Russische reactie op de politieke crisis in Belarus, zijn de Baltische landen, Polen en Oekraïne juist voorzichtig met het aankondigen van of aandringen op maatregelen.
Lublin Driehoek
De Russische tv kon echter wel een haakje vinden voor het bericht. Op 28 juli kwamen de ministers van Buitenlandse Zaken van Polen, Litouwen en Oekraïne bijeen om een nieuw regionaal samenwerkingsverband op te richten, dat zij de Lublin Driehoek doopten. Daarmee riepen zij bewust de echo op van het Pools-Litouwse rijk. Ze hielden hun persconferentie in Lublin, naast het monument van de historische Unie van Lublin.
De gedachte achter de Driehoek is verdediging tegen Russische agressie, waarmee Oekraïne sinds 2014 te kampen heeft en waarvoor Polen, Litouwen (en de andere Baltische staten) vrezen. De Driehoek gaat ervoor lobbyen Oekraïne meer aan de EU en de NAVO te koppelen, en wil samenwerken op het gebied van defensie, energie en financiën. De drie landen hebben sinds september 2014 al een gezamenlijke militaire eenheid van 4.500 man, de Lublin Brigade, die taken kan uitvoeren van de EU, NAVO en de VN.
De ministers van Litouwen (links), Polen (midden) en Oekraïne (rechts) bij het monument van de Unie van Lublin. Foto MFA Oekraïne
Er bestaat een aantal regionale samenwerkingsverbanden in Midden-Europa – de Vier van Visegrad, de Negen van Boekarest en het Drie Zeeën initiatief – maar van deze groepen maakt Oekraïne geen deel uit. Voor Oekraïne betekent de Lublin Driehoek ‘weer een stap van Oekraïne richting Europa, een terugkeer in de Europese familie van volkeren’, zei de Oekraïense minister Kuleba.
Polen zet steunfonds op
Wat betreft de crisis in Belarus, vroeg Polen meteen na de bekendmaking dat Loekasjenko met 80% van de stemmen had gewonnen, om een spoedbijeenkomst van de EU en drong aan op maatregelen. ‘Je kunt niet het masker ophouden van neutraliteit of onverschilligheid. Als we nu geen stappen zetten als verenigd Europa, dan laten we al onze buren weten dat wanneer zij bedreigd worden, zij alleen op zichzelf kunnen rekenen’, aldus premier Morawiecki. Polen zette een fonds om Witrussische onafhankelijke media en academici te steunen.
De betrokkenheid van Polen met Belarus is heel groot. Tussen de twee wereldoorlogen hoorde het westen van Belarus tot Polen. Nog steeds wonen er Polen - minimaal 300.000 - in Belarus. Witrussen met een Poolse achtergrond kunnen gemakkelijk een verblijfs- en werkvergunning in Polen krijgen.
Litouwen huisvest oppositie
Litouwen probeerde vorige week een gesprek op gang te brengen tussen Loekasjenko en de oppositie en stelde voor om een nationale raad in het leven te roepen. In Minsk hreeg hij geen gehoor. Op vrijdag 14 augustus gaven de presidenten van Polen en de drie Baltische landen een gezamenlijke verklaring uit, waarin zij een beroep deden op Loekasjenko om het geweld te stoppen, gevangen demonstranten vrij te laten en een dialoog met de bevolking te beginnen en ze boden hun bemiddeling aan. Litouwen is sinds jaar en dag het toevluchtsoord voor Witrussische politieke ballingen.
Ook de presidentskandidate Tichanovskaja is naar Vilnius uitgeweken. Daar heeft zij een coördinatieraad in het leven geroepen. Op 23 augustus, de dag dat in 1989 twee miljoen mensen een menselijke keten vormden tussen de drie Baltische landen om hun eis voor onafhankelijkheid kracht bij te zetten, zal een keten worden gevormd van de Litouwse hoofdstad Vilnius naar de grens van Wit-Rusland. Het is een afstand van 30 kilometer, waarvoor 25.000 deelnemers nodig zijn. President Gitanas Nauseda heeft gezegd mee te doen, evenals de vroegere president Dalia Grybauskaite.
Oekraine roept ambassadeur terug
In eerste instantie reageerde de Oekraiense president Volodymyr Zelenski voorzichtig op de protesten tegen de vervalste verkiezingsuitslag in Wit-Rusland. Tot voor kort was Aleksandr Loekasjenko heel populairin Oekraïne en werd beschouwd als een vriend. In november 2019 kwam hij uit een peiling onder de bevolking zelfs tevoorschijn als de populairste buitenlandse leider. Oekraïeners waardeerden hem als een baken van stabiliteit, die de economische vastigheid van het sovjet-systeem had weten te bewaren en oligarchen weinig ruimte had geboden. De distantie die hij hield van de Russische haatcampagne tegen Oekraïne vanwege de Euromaidan-opstand, bezorgden hem veel goodwill in het buurland.
Loekasjenko wist neutraal te blijven in het conflict tussen Oekraïne en Rusland. De annexatie van de Krim was volgens hem een feit, of hij dat nu zou erkennen of niet. Op die manier probeerde hij Oekraïne en Rusland, de EU en Moskou te vriend te houden en in de jaren na 2014 lukte hem dit aardig. Minsk werd de plek waar onderhandeld werd over de oorlog in de Donbas. Weliswaar leidden de akkoorden Minsk I en Minsk II niet tot een oplossing, maar ze zorgden wel voor wapenstilstanden en contact tussen de partijen.
Behalve dat Loekasjenko een nuttige rol vervulde in het conflict met Moskou, was Kiëv na het uitbreken van de crisis bang dat Rusland van Loekasjenko’s zwakte gebruik zou maken om Wit-Rusland te onderwerpen en Oekraïne militair te omsingelen.
Arrestatie in Belarus van Russische huurlingen. Beeld Belarus 1
Maar een paar dagen later was de relatie bedorven. In het nauw gedreven, wendde Loekasjenko zijn steven naar Moskou en beschuldigde de NAVO ervan in Polen, Litouwen en Letland militaire dreiging op te bouwen. Ook Oekraïne kreeg de wind van voren. Tot woede van Kiëv besloot Loekasjenko de 32 door hem gearresteerde Russische huurlingen – hij verdacht ze een paar weken eerder er nog van in opdracht van Moskou zijn land te destabiliseren - terug te sturen naar Rusland. Oekraïne had 28 huurlingen herkend als mannen die met de separatisten in de Donbas hadden meegevochten en om hun uitlevering gevraagd. In een onnavolgbare draai wees Moskou vervolgens Oekraïne aan als het brein achter de ‘provocatie’ in Wit-Rusland. En Loekasjenko betichtte Oekraïne van ‘vijandige daden.’
Daarop besloot Kiëv maandag tot een scherp diplomatiek protest. Het riep zijn ambassadeur uit Minsk terug, verklarend dat de weigering om de huurlingen uit te leveren ‘het vertrouwen tussen onze landen ondermijnt en onze bilaterale relatie een zware klap heeft toegebracht’. Kiëv trok nu ook voor het eerst de legitimiteit van de verkiezingsuitslag in Belarus in twijfel.
(Bronnen: Euromaidan Press, Jamestown Foundation, Carnegie.ru, Kiëv Post)