Ruim tien dagen na de arrestatie van gouverneur Sergej Foergal van Chabarovsk heeft het Kremlin een tijdelijke plaatsvervanger aangewezen voor de provincie in het Verre Oosten. Per decreet benoemde president Poetin maandag 20 juli het parlementslid Michaïl Degtjarjov van de Liberaal Democratische Partij Rusland (LDPR). Ook Foergal was lid van deze partij, die wordt geleid door hypernationalist Vladimir Zjirinovski. In Chabarovsk gaan de demonstraties tegen de arrestatie door.
De nieuwe gouverneur-ad-interim Michail Degtjarjov (foto Doema)
In dezelfde oekaze werd Foergal wegens een ‘vertrouwensbreuk’ ontslagen. De gouverneur werd op 9 juli door de staatsveiligheidsdienst FSB aangehouden op verdenking van betrokkenheid bij enkele moorden anderhalf decennium geleden. De arrestatie van Foergal, die in Chabarovsk grote populariteit genoot, leidde in het Verre Oosten meteen tot massaal straatprotest, dat het regionale bestuursapparaat noch de presidentiële gevolmachtigde de afgelopen weken heeft kunnen sussen. De nieuwe man Degtjarjov lijkt vooralsnog niet in brede kring in goede aarde te vallen.
Provincie contra Kremlin
Volgens de politicoloog Tatjana Stanovaja, een van de meest uitgesproken Kremlinologen, is de lange periode tussen arrestatie en benoeming een signaal dat de Russische regering zich geen raad wist met de gespannen situatie in Chabarovsk. ‘Het Kremlin lijkt niet door te hebben dat het er niet om gaat of Foergal bloed aan zijn handen heeft, maar wiens probleem hij is’, aldus Stanovaja. ‘Poetin lijkt te denken: Chabarovsk koos een crimineel die achter de tralies hoort. De bewoners van Chabarovsk hebben een ander sentiment: hij was onze keuze, wij moeten met hem leven.’
Door deze onverwachte tegenstelling tussen het centrum en de provincie kon het Kremlin niet snel en ook niet op eigen houtje handelen. De benoeming van Degtjarjov werd zo het resultaat van onderhandelingen met zijn partijleider Vladimir Zjirinovski. Omdat de LDPR in Chabarovsk de populairste stroming is – Foergal werd in 2018 gekozen met 70 procent van de stemmen en de partij bezet in het provinciale parlement 28 van de 36 zetels – kon het Kremlin niet om Zjirinovski heen.
Zjirinovski, die zich in de Doema na een eerste woedeuitbarsting over de arrestatie in het openbaar stil hield, zou het presidentiële apparaat duidelijk hebben gemaakt dat alleen een nieuwe LDPR-gouverneur voor hem aanvaardbaar was. Hij zou het Kremlin ook drie kandidaten hebben geleverd. Poetins woordvoerder Dmitri Peskov erkende een dag na de benoeming dat Degtjarjov was aanbevolen door Zjirinovski, maar ‘de president heeft de keuze gemaakt’.
Volgens een analyse van de website Republic is Zjirinovski de ‘winnaar’ omdat hij president Poetin zijn ‘wil’ heeft kunnen opleggen, maar is het de vraag of het Kremlin daar rust in Chabarovsk voor terugkrijgt. De nieuwe gouverneur zal in het Verre Oosten meer worden gezien als een Kremlin-man dan als een LDPR-bestuurder, aldus Aleksandr Artamonov.
Degtjarjov is een dag na zijn benoeming voorgesteld aan het provinciebestuur van Chabarovsk. Van een persconferentie heeft hij wegens zijn drukke agenda en de corona-epidemie voorlopig echter afgezien. Op het vliegveld sprak hij wel met journalisten. Hij zei daar onder meer dat hij binnen een maand verslag over zijn eerste bevindingen moet uitbrengen aan president Poetin. Via een communiqué liet hij weten dat Moskou ‘heeft geluisterd naar de kiezers’.
De benoeming van Degtjarjov is in Chabarovsk desondanks niet overal in goede aarde gevallen. Via de sociale media worden teksten verspreid als ‘handen af van Chabarovsk’ en ‘In Chabarovsk zit niemand op u te wachten’ of zelfs ‘Het wordt heet en dat komt niet door het weer’. Ook op straat wordt gedemonstreerd tegen zijn benoeming. Behalve leuzen als 'Degtjarjov vlieg weer weg', wordt ook het 'ontslag' van de adjunct-gevolmachtigde van president Poetin geëist.
Dat wijst erop dat de maatschappelijke onrust in Chabarovsk nog niet is geluwd. Ook de plaatselijke communistische partij KPRF heeft zich inmiddels aangesloten bij de protesten.
Massademonstraties
De spanningen liepen meteen na de aanhouding op 9 juli al op. Hoewel de staatsveiligheidsdienst FSB snel bekend had gemaakt dat Foergal was opgepakt wegens betrokkenheid bij verschillende moorden in 2004 en 2005 – hij was toen ondernemer in metaalwaren, bosbouwmaterialen en importgoederen – ging de plaatselijke bevolking een dag later al de straat op uit protest tegen de arrestatie van de gouverneur. Aan de betogingen, die twee weekenden op rij plaatsvonden, namen tienduizenden burgers deel met leuzen als ‘Onze keuze’ en 'Wij zijn Sergej Foergal'. Aan de laatste demonstratie van zaterdag 18 juli namen ongeveer vijftigduizend burgers mee.
De lokale bestuurders trachtten het protest terug te dringen door te waarschuwen voor een nieuwe corona-uitbraak of te dreigen met hoge boetes. Ook proberen ze de participanten in diskrediet te brengen met beschuldigingen dat ze zouden worden betaald, maar de plaatselijke politie laat de betogers vooralsnog begaan. De berichtgeving op de landelijke staatstelevisie, dat de demonstraties worden georganiseerd door plaatselijke bloggers en Amerikaanse non-gouvernementele organisaties, schrikt vooralsnog niemand af.
Volgens Tatjana Stanovaja was de arrestatie een wraakoefening. Foergal werd een doelwit van de president omdat hij een overtuigende overwinning behaalde op de zittende Kremlin-kandidaat bij de gouverneursverkiezingen van 2018 en omdat de resultaten van het constitutionele plebisciet over Poetins nieuwe grondwet in Chabarovsk voor het Kremlin te wensen overlieten (amper 65 procent ‘ja’ bij een opkomst van 44 procent).
Degtjarjov: tsaristisch nostalgicus
De nieuwe gouverneur Michaïl Degtjarjov (39) komt niet uit Chabarovsk of het Verre Oosten, maar uit Samara aan de Volga. Hij begon daar zijn politieke loopbaan in 2000 bij de poetinistische jeugdbeweging Samen gaan (Idoesjtsjije vmeste), die na een pornoschandaal in 2007 ter ziele ging. Degtjarjov vervolgde zijn carrière aanvankelijk bij de presidentiële partij Verenigd Rusland, waarvoor hij in de gemeenteraad van Samara werd gekozen. In 2005 stapte hij echter over naar Vladimir Zjirinovski. Degtjarjov zat vervolgens voor diens LDPR in het provincieparlement van Samara. Hij deed drie keer mee aan rechtstreekse verkiezingen. In 2006 haalde hij bij de burgemeestersverkiezingen in Samara slechts 1,7 procent. In 2013 kreeg hij slechts 2,86 procent van de stemmen voor het burgemeesterschap in Moskou en in 2018 maar 6,72 procent.
Al meer dan twee weken demonstreren (vooral in het weekeinde) duizenden inwoners van Chabarovsk tegen de arrestatie van 'hun' gouverneur (foto Aleksej Navalny)
Sinds 2011 zit Degtjarjov in de federale Doema. Daar maakte hij naam met voorstellen om de circulatie van de dollar in Rusland te verbieden en het homoseksuelen te verbieden om bloeddonor te zijn. Ook pleitte hij voor de terugkeer van de imperiale tsaristische vlag, verlof voor vrouwen die menstrueren en een alcoholvrije dag per jaar. Voor zijn ijskast lag ooit een deurmat met de afbeelding van Barack Obama. Volgens hem kwam alle macht van God, maar 'de macht van Obama van de satan'. Als voorzitter van de Doema-commissie voor sport had Degtjarjov te maken met de dopingaffaires, die er toe hebben geleid dat Rusland in 2016 werd uitgesloten van de Olympische Spelen, een straf die later werd verlengd tot 2024. In een drie jaar geleden gemaakt interview met de nu befaamde blogger Joeri Doed verklaarde hij ‘nostalgisch’ terug te verlangen naar de tijd van ‘moedertje Rusland en de heilige tsaar Nikolaas II’.
Degtjarjov gebruikte in zijn flat Obama als vloermat
Dilemma voor Zjirinovski
Degtjarjov is een van de favorieten van Zjirinovski en zou intussen ook een eigen achterban hebben. De gouverneur staat niet op de lijst van de journalistiek onderzoeksgroep Project, die heeft uitgezocht welke LDPR-politici een crimineel verleden hebben of de partij smeergeld hebben betaald voor een plek in het parlement of in bestuursorganen. Of dat voldoende is om in het Verre Oosten vertrouwen te winnen, is de vraag. Een antwoord hoeft niet lang op zich te laten wachten. Op 13 december zijn er in Rusland verkiezingen voor de ‘districtsleden’ van de Doema, achttien gouverneursposten en talrijke andere plaatselijke organen. Foergal was een van de twee districtsleden uit Chabarovsk in de Doema.
De politieke crisis in Chabarovsk heeft Zjirinovski niet alleen de kans geboden om invloed uit te oefenen op het personeelsbeleid van Poetin, maar plaatst hem ook voor een nieuw dilemma. De LDPR is formeel een oppositiepartij. Maar gelet op haar stemgedrag in de Doema en het feit dat haar kandidaten bij verkiezingen niet veel in de weg wordt gelegd, wordt de LDPR tot de gedoogde ‘systeemoppositie’ gerekend, net als de communistische partij KPRF en de linksige partij Rechtvaardig Rusland.
De maatschappelijke commotie in het Verre Oosten heeft Zjirinovski nu ineens gedwongen tot iets riskantere politieke acties. Door een deal te sluiten met het Kremlin weet ook Zjirnovski zich volgens analiste Jekaterina Schulmann geconfronteerd met een nieuwe keus: doorgaan op de weg van de zogeheten ‘systeemoppositie’ (wel blaffen, niet bijten) of zich laten drukken in de rol van een echte oppositie tegen het Kremlin.
De benoeming van LDPR-lid Degtjarjov betitelde Schulmann in The Financial Times als 'compensatie voor meneer Zhirinovski, langdurig lid van de "systeemoppositie" die het Kremlin gebruikt als uitlaatklep voor afwijkende opvattingen en nationalistische sentimenten. “Wij stoppen een vent van jouw partij in de gevangenis, maar laten we er dan een ander van jullie tot gouverneur benoemen",' aldus Schulmann. Zo worden partijen als de LDPR 'bijna tegen hun wil' het brandpunt van protesten, zei Schulmann. 'De LDPR is een machtige politieke factor in Chabarovsk, niet omdat het de LDPR is, maar omdat de partij staat wat er überhaupt mogelijk is aan legale oppositie.'
Degtjarjov heeft iets meer tijd dan Zjirinovski. Hij zal ruim een jaar waarnemend gouverneur kunnen zijn. De volgende gouverneursverkiezingen in Chabarovsk staan gepland voor september 2021.
(Bronnen: Meduza, Republic, Kommersant, The Moscow Times, Project)