De arrestatie van de gouverneur van Chabarovsk Sergej Foergal heeft onverwacht ongekend massale demonstraties uitgelokt in enkele steden in het Verre Oosten van Rusland. In opdracht van het Kremlin is de presidentiële gevolmachtigde naar Chabarovsk gereisd om de lokale bestuurselite te bewegen de protestbeweging de kop in te drukken.
Betogers in Chabarovsk. Foto Twitter.
Gouverneur Sergej Foergal (50) werd op 9 juli gearresteerd door de staatsveiligheidsdienst FSB. Hij zou in 2004 en 2005 betrokken zijn geweest bij de moord op twee of meer zakenlui en een aanslag op een concurrent. Daags nadat Foergal was overgebracht naar Moskou gingen burgers op zaterdag 11 juli in Chabarovsk de straat op voor een ongeautoriseerde betoging. Volgens de politie namen maximaal twaalfduizend mensen deel aan de demonstratie, volgens lokale waarnemers dertig- tot maximaal zestigduizend mensen. Dat zijn hoge cijfers. Als er 30.000 mensen hebben meegelopen, zou dat neerkomen op bijna vijf procent van de bevolking. De leuzen die ze meevoerden, waren ook ongekend. De betogers trokken op naar het provinciehuis en riepen leuzen als ‘Poetin is een dief’, ‘Het Verre Oosten is van ons’, 'Dit is onze keuze' en ‘Poetin neem ontslag’. Ook in Komsomolsk a/d Amoer en enkele andere steden in de regio leidde de arrestatie tot straatprotest.
'Foergal is de keuze van de inwoners van Chabarovsk en daarna zijn er onduidelijke kereltjes uit Moskou gekomen, uit de administratie van de president, om ons die keuze af te pakken. Dáártegen kwamen de mensen in opstand,' aldus Aleksej Vorsin, vertegenwoordiger van Navalny's oppositiebeweging in Chabarovsk.
Zondag werd er in Chabarovsk voor de tweede dag op rij gedemonstreerd, al was de opkomst met tweeduizend mensen aanzienlijk geringer. Ook maandag 13 juli gingen nog enkele honderden mensen de straat op. In Komsomolsk a/d Amoer kwam het daarnaast ook tot sociaal oproer wegens niet uitbetaald loon. Uit woede over achterstallig salaris drongen hier arbeiders van een onderaannemer van staatsgasbedrijf Gazprom het kantoor van hun werkgever binnen en vernielden daar wat meubilair. Tijdens al deze vormen van protest hield de politie zich afzijdig. Pas toen na het weekeinde de rust weer wat was weergekeerd, durfde de politie enkele organisatoren van de protesten te arresteren. Opmerkelijk is hoe openlijk locale kranten berichten over de demonstraties, al melden regeringsgezinde kranten dat de rechtbank zal moeten uitmaken of Foergal schuldig is en klaagt de burgemeester dat de oproerkraaiers geen rekening houden met de volksgezondheid in verband met de pandemie.
Kremlin bezorgd
Het protest in het Verre Oosten stemt het Kremlin niet gerust. Terwijl de demonstraties nog gaande waren, vertrok de presidentieel gevolmachtigde Joeri Troetnjev naar Chabarovsk. Hij vermeed daar contact met de betogers, maar sprak wel met de justitiële autoriteiten van politie en geheime dienst. In een onderhoud met de vicegouverneur zou hij de laatste hebben verweten dat de lokale machthebbers de protesten hebben opgestookt.
Volgens analist Andrej Sinitsyn is dit verwijt van een Kremlinman niet alleen ‘schizofreen’, maar gaat het ook voorbij aan de diepere aanleiding voor de betogingen. Het protest in Chabarovsk is primair ‘anti-Moskou’ gericht, aldus Sinitsyn in een artikel voor de opiniewebsite Republic. In het Verre Oosten, dat niet is georiënteerd op Europa maar meer op Japan en nu ook steeds meer op China, worden hoofdstedelijke interventies al decennia niet gewaardeerd. Het protest past bovendien in een patroon dat zich ook in andere delen van Rusland manifesteert, aldus Sinitsyn. In bijvoorbeeld Archangelsk, Komi en Ingoesjetië groeit de onmin over de verticale machtsuitoefening door het Kremlin, dat wel top down richtlijnen voor het lokale bestuur uitvaardigt maar niet luistert naar feedback van onderop. Dit anti-hoofdstedelijke karakter van het protest wordt mede gevoed door de groeiende sociaaleconomische tegenstellingen tussen een groot aantal provinciesteden en Moskou. Ook de buiten Moskou uitgeklede gezondheidszorg, die sinds de corona-pandemie tot grote problemen in de provincie zorgt, voedt de woede van de plaatselijke bevolking.
Arrestatie van gouverneur Foergal op 9 juli in Chabarovsk (foto Onderzoekscomité Rusland)
Arrestaties van gouverneurs op criminele verdenkingen zijn in Rusland geen uitzondering. Sinds 2015 zijn er vier gouverneurs voor de rechter gebracht, maar nooit eerder ging de bevolking daartegen zo massaal de straat op.
Oude zaak, nieuwe motieven
De aanklacht tegen gouverneur Foergal heeft betrekking op zaken die vijftien jaar geleden hebben gespeeld. Zijn mogelijke medeplichtigheid aan moord in 2004 en 2005 kwam afgelopen najaar aan het licht na de aanhouding van andere betrokkenen, die belastende verklaringen over de huidige gouverneur zouden hebben afgelegd en tegen hem zouden willen getuigen. De journaliste Joelia Latynina, die niet uitsluit dat Foergal inderdaad betrokken is geweest bij moord, vermoedt dat het Kremlin al langer van de gouverneur af wilde. Presidentieel prefect Troetnjev had Foergal al eerder gewaarschuwd dat er een einde moest komen aan het ‘actief tegenwerken van Moskou’.
Foergal, die zijn eerste kapitaal verdiende met de import van consumptiegoederen uit China en de verkoop van bosbouwmateriaal, was begin deze eeuw directeur van een metaalbedrijf. In die jaren sloot hij zich aan bij de Liberaal Democratische Partij Rusland (LDPR) van de quasi-oppositieleider Vladimir Zjirinovski, de facto een steunpilaar van het Kremlin. Foergal financierde niet alleen de LDPR, maar werd ook voor deze partij gekozen in het provinciale parlement en later in de nationale Doema.
In 2018 werd Foergal gouverneur van het district-Chabarovsk. In de provinciale verkiezingen dat jaar versloeg hij de zittende gouverneur van de presidentiële regeringspartij Verenigd Rusland met bijna 70 procent van de stemmen. Als gouverneur maakte Foergal zich populair bij het electoraat. Hij kromp het aantal bestuursambtenaren in en verbood hen voortaan nog businessclass te vliegen. Hij kortte zijn eigen salaris, verkocht het gouvernementele jacht en schortte enkele dubieuze overheidscontracten op. Na de overwinning van Foergal nam het Kremlin wraak door Chabarovsk de status van hoofdstad van de provincie Verre Oosten te ontnemen en die over te dragen aan Vladivostok.
Een twitteraar uit Komsomolsk a/d Amoer gaf als reden voor de protesten over de aanhouding de immense impopulariteit van regeringspartij Verenigd Rusland in de regio. 'Tijdens de hele verkiezingscampagne en daarna heeft de Kremlin-televisie voortdurend emmers drek over hem uitgestort. Hij hoefde zich daartegen helemaal niet te verdedigen want er is sowieso niemand die hen gelooft. Dat heeft geen enkel effect. Het effect is volkomen logisch: iedereen denkt: als ze hem er op last van het Kremlin zo ongenadig van langs geven, dan zit hij ze kennelijk in de weg en daarom alleen al verdient hij onze steun.' Volgens de twitteraar heeft Foergal nog een verdienste die hem van de vorige gouverneur onderscheidt: hij reist de hele provincie af en heeft tal van ontmoetingen met gewone mensen.
Bij de provinciale verkiezingen in september 2019 haalde de LDPR daarna maar liefst 28 van de 36 zetels. Verenigd Rusland werd vernederd en gedecimeerd tot 2 zetels, net zo veel als de communistische partij KPRF. In de gemeenteraad van Chabarovsk, een stad met ruim 600.000 inwoners, won zijn partij de laatste verkiezingen nog overtuigender. Dat de populariteitscijfers van Poetin in de regio Chabarovsk in 2019 al gedaald waren tot 48 procent, ten gunste van Foergal, is het Kremlin ook niet ontgaan.
Deze cijfers vielen al langer slecht in het Kremlin. De uitslag van het plebisciet over de nieuwe grondwet in Chabarovsk deed begin juli vermoedelijk de deur dicht. In het district-Chabarovsk stemde slechts 62 procent voor de nieuwe constitutionele orde van Poetin. Dat was ruim 15 procentpunt minder dan het landelijk gemiddelde. Ook verweet men Foergal de lage opkomst: in Chabarovsk kwam slechts 44 procent van de kiezers opdagen, bijna 24 procentpunt minder dan in heel Rusland. In de ‘geleide democratie’ die Rusland is, worden lokale bestuurders door de regering in Moskou verantwoordelijk gehouden voor een hoge opkomst en de uitslag.
LDPR-leider Zjirinovski fulmineerde eerst in de Doema tegen de arrestatie van zijn man Foergal, maar zweeg vervolgens in alle talen
Presidentieel gevolmachtigde Troetnjev zou na de verkiezingsoverwinning van Foergal in 2018 tevergeefs hebben geprobeerd de uitslag ongeldig te verklaren. Sindsdien zou hij er op uit zijn geweest Foergal te wippen. Volgens de zakenkrant Kommersant heeft het Kremlin een aantal kandidaten achter de hand om hem te vervangen. Naast een andere LDPR’er of de adjunct van Troetnjev zouden er ook twee functionarissen uit de KGB en de FSB op het lijstje staan. Er is Troetnjev veel aan gelegen het protest in Chabarovsk snel te smoren. Behalve gevolmachtigde is hij ook vicepremier in de regering van president Poetin. Volgens Kommersant vreest hij voor zijn eigen loopbaan als hij dit varkentje niet weet te wassen.
LDPR-partijleider Vladimir Zjirinovski haalde vrijdag in de Doema hard uit naar de Kremlin-getrouwe parlementariërs. ‘Wij leverden jullie een grondwet. Jullie slaan ons nu in de boeien’, riep Zjirinovski vanaf het spreekgestoelte. ‘Er komt een tijd dat wij jullie in quarantaine stoppen. Een nieuwe generatie is opgegroeid, die niet vergeet maar jullie met jullie vieze handen en stinkende ideeën zal straffen, aldus de LDPR’er. Hij dreigde de Doema zelfs met het leger, dat volgens hem niet aan de kant van het Kremlin maar aan zijn kant staat. Sindsdien heeft Zjirinovski zich overigens niet meer zo luid laten horen.
Post-plebisciet arrestaties
De aanhouding van Foergal past in een rijtje. In de tien dagen na het constitutionele plebisciet heeft de FSB meerdere burgers aangehouden. In Moskou werd de ex-journalist Ivan Safronov gearresteerd op verdenking van ‘landverraad’. Tientallen collega’s, die piketacties hielden bij het hoofdkantoor van de FSB of de Lefortovo-gevangenis waar Safronov in bewaring zit, zijn opgepakt. Bijna tegelijkertijd werd journalist/activist Pjotr Verzilov, bekend van zijn betrokkenheid bij de punkband Pussy Riot, voor de zoveelste keer gearresteerd, onder meer op verdenking van het niet tijdig opgeven van zijn Canadese staatsburgerschap. Tevens waren er huiszoekingen bij medewerkers van Open Russia, de politieke organisatie van ex-Yoekos-CEO Michail Chodorkovski.
(Bronnen: Republic, Meduza, Kommersant, NewsRu, The Moscow Times, Novaja Gazeta, YouTube)