Een dag nadat in Pskov een journaliste, die terecht stond wegens ‘vergoelijken van terrorisme’, met een boete de dans ontsprong, is in Moskou de onderzoeksjournalist Ivan Safrononov aangehouden op verdenking van het nog zwaardere misdrijf ‘landverraad’.
Volgens de officiële verklaring van de staatsveiligheidsdienst FSB zou de 30-jarige reporter Safrononov hebben gewerkt voor een buitenlandse inlichtingendienst van een niet nader genoemd NAVO-land en zou hij daarbij ‘staatsgeheimen’ hebben uitgewisseld. Zijn advocaat Ivan Pavlov vertelde later dat de FSB hem er bij de rechtbank van wil beschuldigen dat hij zich in 2012 zou hebben laten recruteren door Tsjechië en dat land in 2017 informatie zou hebben doorgespeeld over de verkoop van Russische gevechtsvliegtuigen aan Egypte.
Safronov ontkent de aantijging dat hij zich schuldig zou hebben gemaakt aan ‘landverraad’. Mocht hij toch voor landverraad worden veroordeeld, dan wacht hem een gevangenisstraf van maximaal twintig jaar in een strafkamp. Persbureau Meduza legt hier uit hoe 'staatsgeheim' en 'landverraad' in het Russische wetboek van strafrecht worden beschreven en geïnterpreteerd.
Voorgeleiding. Foto rechtbank Lefortovo.
Ivan Safronov werkte afgelopen tien jaar voor de financiële dagbladen Kommersant en Vedomosti. Hij schreef voor deze kranten vooral over het defensiebeleid, de krijgsmacht en het militair industrieel complex. Safronov maakte deel uit van de zogeheten Kremlinpool van journalisten die president Vladimir Poetin wat dichterbij mogen volgen. Journalisten die tot deze exclusieve kring worden toegelaten, zijn allemaal uit en te na gescreend door de veiligheidsdiensten.
Journalistieke solidariteit
Juist omdat Safronov als journalist in de presidentiële pool geen onbekende was van de FSB, rezen er meteen na zijn arrestatie twijfels over de aard van de beschuldigingen aan zijn adres. ‘Hoeveel van deze onzin is nog mogelijk?’ vroeg Michaïl Zygar, voormalig hoofdredacteur van internet-televisiezender Dozjd, zich op zijn Facebookpagina af. Andere journalisten lieten zich in vergelijkbare woorden uit over de aanhouding van Safronov.
Persbureau RBK gaf een verklaring uit over Safronov: 'Velen van ons hebben met Ivan gewerkt en kennen hem als een uitzonderlijk eerlijk en ethisch persoon, die niet te associëren valt met het begrip "verraad". Strafvervolging van journalisten is in Rusland niks nieuws. [...] Wij eisen een zo transparant mogelijk onderzoek in de zaak-Safronov en RBK zal de zaak op de voet volgen.'
'De beschuldigingen over staatsgeheimen tegen Safronov moeten beschouwd worden als een signaal aan de samenleving en alle media in Rusland: schrijf niet over mensen die toegang hebben tot staatsgeheimen of bedrijfsgeheimen, onder wie senior officials, managers van staatsbedrijven en zakenlui. Maar het aantal van dat soort geheimen groeit in Rusland. De criteria waarop informatie tot geheim wordt bestempeld zijn vaag. Alles kan opeens tot geclassificeerd materiaal worden bestempeld,' aldus RBK.
’s Middags na de arrestatie van Safronov verzamelde zich bij het hoofdkwartier van de FSB aan het Loebjankaplein in Moskou een groepje collega’s voor een piketactie. Ongeveer twintig journalisten werden tijdens die spontane demonstratie opgepakt.
Ook Kommersant, waar Safronov tussen 2009 en 2019 als onderzoeksjournalist had gewerkt, keerde zich in een verklaring tegen de aanhouding. Volgens de zakenkrant is de beschuldiging tegen ‘een van de beste journalisten van het land absurd’. Safronov is een ‘patriot’. Verschillende andere nieuwsmedia solidariseerden zich eveneens met Safronov.
Vooral de vaagheid van de eerste aanklachten tegen Safronov verontrust veel Russische media, zoals nieuwssite Znak en Kommersant. Als er een zware beschuldiging als landverraad in het geding is, worden verdachten vaak allerlei rechten op een ‘rechtvaardige en open’ rechtszaak onthouden, aldus de laatste krant.
Kommersant was niet al te voorbarig met dit commentaar. Kremlinwoordvoerder Dmitri Peskov, die wegens de scheiding van uitvoerende en rechterlijke macht meestal geen commentaar wil geven op justitiële procedures, roemde de arrestatie als ‘kwaliteitswerk van de contraspionage’. En de FSB stond inderdaad niet toe dat Safronov zou worden bijgestaan door een eigen advocaat. Alleen een door de staat toegewezen raadsman mocht hem spreken.
Volgende in reeks
Volgens Kommersant past de aanhouding van Safronov in een reeks. In de zomer van 2019 bijvoorbeeld werd de journalist Ivan Goloenov in Moskou aangehouden op verdenking van drugsbezit. Hij werd uiteindelijk vrijgelaten na straatprotesten en subtiel lobbywerk van collega’s in het Kremlin. Eerder dat jaar was de Russische justitie in Pskov een strafzaak begonnen tegen de journalist Svetlana Prokopjeva, die het in een column had opgenomen voor een 17-jarige anarchist uit Archangelsk. Maandag werd zij wegens het vergoelijken van terrorisme tot een boete van een half miljoen roebel (circa 6.250 euro) veroordeeld. Het OM had zes jaar geëist. Verwijzend naar deze twee andere zaken, schreef Kommersant: de praktijk van de laatste jaren toont aan dat ‘elke burger die publiekelijk actief’ is kan worden getroffen door justitiële stappen.
Overgestapt naar Roskosmos
Opmerkelijk aan de arrestatie is dat Safronov sinds een paar maanden juist niet meer in de journalistiek actief was. Sinds mei werkte hij als communicatieadviseur voor de militaire onderneming Roskosmos. Dit staatsbedrijf wordt geleid door de voormalige vicepremier Dmitri Rogozin, die in zijn politieke tijd bekend stond als een provocerende nationalist die nauwe banden onderhield met pro-Russische separatistische bewegingen in voormalige Sovjet-republieken als Moldova, Georgië en Oekraïne. Direct na de arrestatie liet Roskosmos weten dat de beschuldigingen aan zijn adres niets te maken hebben met zijn werkzaamheden voor het bedrijf. De nieuwe consulent had daar geen toegang tot bedrijfsgeheimen, aldus Roskosmos. Volgens zijn voormalige collega’s wijst dit er op dat Safronov is aangehouden wegens zijn journalistieke werk. De populaire krant Komsomolskaja Pravda plaatste daar snel na de arrestatie een vraagteken bij met het bericht dat president Poetin een dag voor de FSB-operatie tegen Safronov een afspraak met Rogozin had afgezegd. Toen Safronov nog bij Kommersant en Vedomosti werkte, was Rogozin een belangrijke bron voor de journalist.
'Mysterieuze dood Safronov sr.
De vader van Ivan Safronov, een voormalige beroepsmilitair, was ook journalist bij Kommersant en evenals zijn zoon gespecialiseerd in het militair industrieel complex. Safronov sr. kwam in 2007 onder mysterieuze omstandigheden om het leven. Kort voor de publicatie van een artikel over wapenleveranties aan Syrië (gevechtsvliegtuigen) en Iran (luchtafweerraketten) stierf hij na een val vanaf het balkon van zijn woning in Moskou. Familieleden en collega’s ontkenden indertijd categorisch dat er aanleiding was om te denken dat vader Safronov zelfmoord zou hebben gepleegd. Het openbaar ministerie zag na onderzoek echter geen reden om de zaak verder uit te zoeken en te vervolgen.
Via zijn vader was Safronov jr. in de journalistiek gerold, eerst bij het internetmedium Gazeta.ru en later bij Kommersant en Vedomosti. Bij Kommersant, waar hij tien jaar zou werken, werd hij in mei 2019 ontslagen na een artikel over het mogelijk vertrek van Valentina Matvijenko als voorzitter van de Federatieraad. Volgens hemzelf zou de eigenaar van Kommersant, de staal- en mediamagnaat Alisjer Oesmanov, op zijn ontslag hebben aangedrongen. Meteen daarna kon hij in dienst treden bij Vedomosti. Safronov verliet die krant kort nadat er tussen de redactie en een nieuwe eigenaar een conflict was uitgebroken over de benoeming van een nieuwe hoofdredacteur.