Een militaire rechtbank in het noordwestelijke Pskov heeft journaliste Svetlana Prokopjeva schuldig bevonden aan het rechtvaardigen en propageren van terrorisme. In een column zou ze sympathie hebben proberen op te roepen voor de dader van een aanslag op een kantoor van inlichtingendienst FSB. Het Openbaar Ministerie eiste 6 jaar gevangenis, maar de rechter legde alleen een boete op. Collega's en mensenrechtenactivisten eisten volledige vrijspraak omdat het vonnis politiek gemotiveerd zou zijn.
Journalist Svetlana Prokopjeva, tegen wie 6 jaar was geëist, na het vonnis buiten de rechtbank (foto twitter)
Het Russische Openbaar Ministerie eiste aanvankelijk zes jaar gevangenis en een publicatieverbod maar uiteindelijk kreeg de freelance journaliste van de liberale nieuwssite Radio Free Europe en het radiostation Echo Moskvy alleen een boete van 500.000 roebel (ruim €6.000). Ook werd haar laptop door de staat in beslag genomen. Prokopjeva ontkent schuld en is van plan om de veroordeling aan te vechten. Ze noemt de zaak politiek gemotiveerd. 'Ik rechtvaardig terrorisme niet', zei ze tegen steunbetuigers die haar opwachtten na de uitspraak van de rechtbank.
Het is voor het eerst dat een rechtbank in Rusland een journalist veroordeeld voor het rechtvaardigen en propaganderen van terrorisme (Artikel 2, lid 205.2 van het Wetboek van Strafrecht) in een gepubliceerde tekst.
In de column die Prokopjeva op strafrechtelijke vervolging kwam te staan, speculeerde ze over de mogelijke oorzaken achter de aanslag op het kantoor van inlichtingendienst FSB in Archangelsk op 31 oktober 2018. Een 17-jarige jongen is destijds het kantoor van de inlichtingendienst binnengedrongen waarop hij een explosief liet afgaan in de hal van het gebouw. De jongen kwam om bij de aanslag en drie medewerkers van de FSB raakten gewond. De autoriteiten gingen uit van een terroristisch motief.
In de omstreden column opperde Prokopjeva dat de Russische overheid met haar repressieve veiligheidsdienst mede verantwoordelijk is voor een generatie die strijd tegen de staat zoals ook de dader van de aanslag deed. Het politieke beleid dat legale oppositie onmogelijk maakt, zou mensen aanzetten op zoek te gaan naar andere, illegale vormen van weerstand, waaronder ook terrorisme.
'Sterke staat. Sterke president, sterke gouverneur. Een land waar de macht toebehoort aan de medewerkers van de veiligheidsdienst. De generatie tot welke de aanslagpleger uit Archangelsk behoorde, is opgegroeid in deze atmosfeer. Zij weten dat je niet naar demonstraties mag gaan - die worden uiteen gejaagd, of er wordt geslagen en daarna veroordeeld. Zij weten dat eenmansacties strafbaar zijn. (...). Jarenlange beperking van politieke- en burgerrechten heeft van Rusland niet alleen een onvrije maar ook een repressieve staat gemaakt. Een staat, waarmee het onveilig en eng is om samen te werken.'
Bovenstaande is een fragment uit de gewraakte column die voor het eerst werd voorgelezen in een uitzending van de lokale tak van radiostation Echo Moskvy in Pskov in november 2018. Vervolgens is de column schriftelijk gepubliceerd op een lokale aan het radiostation geaffilieerde nieuwssite. De column is op verzoek van mediatoezichthouder Roskomnadzor verwijderd en de publicerende media hebben een boete gekregen. In eerste instantie ontkenden zij toestemming gegeven te hebben voor publicatie.
Kritiek op de staat
De aanklacht tegen Prokopjeva werd in februari 2019 ingediend. Volgens het strafrechtelijk onderzoek zou zij met haar column bij de lezers sympathie oproepen voor de aanslagpleger en daarmee zou zij terrorisme hebben gerechtvaardigd. Volgens de openbaar aanklager zou de journaliste met haar column uit zijn op het veroorzaken van maatschappelijke onrust en trachtte zij daarbij een zo groot mogelijk publiek te bereiken.
Eenmansprotest tegen vervolging van journaliste Svetlana Prokopjeva: Nee tegen politieke vonnissen en repressie, Ik/wij zijn allen Svetlana Prokopjeva. Een journalist is geen terrorist (foto rechtenvrij)
Als bewijs voor de veroordeling van Prokopjeva is 'psycho-linguistisch' tekstonderzoek verricht door een psycholoog en taalkundigen. Zij troffen in de tekst aanwijzingen aan voor het goedpraten van terrorisme en een 'negatieve houding' ten opzichte van 'rechtshandhavende instanties en andere staatsorganen'.
Volgens de advocaat van Prokopjeva hebben de onderzoekers de tekst verkeerd geinterpreteerd en uit de context gehaald. De advocaat zegt dat de strafzaak tegen Prokopjeva is aangespannen vanwege haar kritiek op de overheid en niet vanwege het goedpraten van terrorisme, waarvan volgens hem geen sprake is.
In een open brief omschreef Prokopjeva haar zaak vorig jaar als 'moord op het vrije woord in Rusland'. In haar 'laatste woord', waar iedere verdachte in Rusland recht op heeft, verdedigde zij de vrijheid van meningsuiting. 'Juist daarom blijft de staat het belangrijkste doelwit van mediakritiek, het machtssysteem dat met zijn drukmiddelen in staat is een instrument van massale repressie te worden.'
Steun van collega's en mensenrechtenactivisten
In Pskov, waar de rechtszaak plaatsvond, werden eenmansacties gehouden uit protest tegen de zaak tegen Prokopjeva en in Moskou waren al eerder kleine protestacties georganiseerd met enkele arrestaties tot gevolg. Leden van de presidentiële mensenrechtenraad, vertegenwoordigers uit de media, politici en internationale mensenrechtenorganisaties hebben hun steun uitgesproken voor de veroordeelde journaliste.
Collega's uit de mediawereld, van radiostation Echo Moskvy en Novaja Gazeta, kwamen naar Pskov om de uitspraak van de rechter te horen. Ook leden van oppositiepartij Jabloko waren aanwezig.
Het journalistencollectief Syndicaat-100 eiste na afloop van het proces dat het 'schandalige vonnis' tegen Prokopjeva wordt ingetrokken en dat ze vrij wordt gesproken. 'Het vonnis van vandaag is een veroordeling om het werk dat je doet en een waarschuwing aan iedereen die in dit vak werkzaam is', verklaarden de journalisten.
Maar volgens politicoloog Jekaterina Sjoelman staat de boete die Prokopjeva kreeg opgelegd in feite gelijk aan vrijspraak, een vonnis dat in een Russische strafzaak een zeldzaamheid is, en dus de facto 'verboden' is. Ook bewijst deze strafzaak volgens Sjoelman dat bijna iedereen, enkele uitzonderingen daargelaten, met maatschappelijke druk 'vrij' te krijgen is, zolang vooraanstaande, bekende figuren zich daar publiekelijk voor inzetten. Op 11 juni 2019 werd onderzoeksjournalist Ivan Goloenov in Moskou vrijgelaten, nadat praktisch alle media in Rusland hun verontwaardiging over zijn arrestatie luidkeels kenbaar hadden gemaakt. De politie had drugs geplant bij de journalist, die onder meer een geruchtmakend onderzoek deed naar grootschalige corruptie bij het Moskouse begrafeniswezen, met vertakkingen naar de gemeentelijke topbestuurders. In de provincie is het voor journalisten veel moeilijker zich tegen vervolging te weer te stellen.
Bronnen: Meduza, BBC Russian, Mediazona, Novaja Gazeta, Echo Moskvy, RBK, Radio Svoboda