Op 1 juli vindt de 'pan-Russische stemming' plaats over de door president Poetin voorgestelde grondwetswijzigingen, waardoor hij tot 2036 aan de macht kan blijven. Ook de tegenstanders van deze wijzigingen beginnen zich inmiddels te roeren. Maar met iets meer dan een week voor het plebisciet is er nog geen eenheid binnen de oppositie over de te volgen strategie.
De hoeveelheid tegenstanders zou zomaar eens veel groter kunnen zijn dan gedacht. Op 22 juni bracht het onafhankelijke sociologische onderzoeksinstituut Levada een onderzoek naar buiten waaruit blijkt dat slechts 25% van de Russen voor de voorgestelde wijzigingen van Poetin zou stemmen, als er alternatieve grondwetswijzigingen op het stembiljet zouden staan. Deze alternatieve grondwetswijzigingen zijn in de laatste maanden opgesteld door de liberale oppositiepartij Jabloko, in samenwerking met de krant Novaja Gazeta, en omvatten onder andere een verkorting van de presidentiële termijn van 6 tot 4 jaar en directe verkiezingen van de leden van de Federatieraad, de Russische senaat. Er zouden volgens de peiling meer mensen voor het alternatief stemmen, namelijk 28% van de kiezers, dan voor de voorstellen van Poetin.
Al was de vraag dus puur hypothetisch, dit onderzoek maakt wel duidelijk dat er meer tegenstanders van de nieuwe grondwet zijn dan de uitslag waarschijnlijk zal doen vermoeden. Zoals Jabloko-voorman Grigori Javlinski het stelt op zijn persoonlijke blog: 'Bijna niemand in Rusland gelooft nog dat na 1 juli de echte resultaten van het intransparante en ongecontroleerde plebisciet worden gepubliceerd. Het wantrouwen van de bevolking jegens de overheid zal na deze misleiding blijven groeien.'
Enkele dagen eerder kreeg de populaire journalist en vlogger Joeri Doed al veel bijval met een bericht tegen het plebisciet op Instagram. Doed deelde een video uit 2008, waarin Poetin beloofde dat hij zich in 2012 niet verkiesbaar zou stellen voor nog een presidentiële termijn. Het bericht, waarin de journalist zich krachtig uitsprak tegen de grondwetswijzigingen en het 'beschamende' plebisciet, werd binnen enkele uren honderdduizenden keren geliked.
Journalist en vlogger Joeri Doed (screenshot YouTube-kanaal 'vDud')
Er zijn dus in Rusland veel tegenstanders te vinden van de grondwetswijzigingen en het plebisciet. Het lukt hen echter niet om zich achter een gemeenschappelijke strategie te scharen. Hoewel iedereen het erover eens lijkt dat de stemming niet eerlijk gaat verlopen, en de uitslag eigenlijk al vaststaat, hangen verschillende oppositiegroepen andere strategieën aan om hun onvrede kenbaar te maken. Waar sommigen oproepen om een tegenstem uit te brengen, roepen anderen op de stemming te boycotten, omdat een hoge opkomst het oneerlijke plebisciet alleen maar legitimiteit zou geven. Ze beschuldigen elkaar ervan de organisatoren van het plebisciet in het Kremlin in de kaart te spelen.
Communisten stemmen tegen
Zo voert de communistische partij van Rusland, een 'oppositiepartij' die normaliter de lijn van het Kremlin keurig volgt, campagne voor een tegenstem. 'Dit is de grondwet van de presidentiële alleenheerschappij en de dominantie van de oligarchen', aldus partijleider Gennadi Zjoeganov, 'de Russische president heeft vandaag de dag meer macht dan de Tsaar, de Farao, en de Secretaris-Generaal [de hoogste functie in de communistische partij van de Sovjet-Unie - red.] bij elkaar'. Volgens de communisten is het boycotten van het plebisciet alleen maar goed voor de organisatoren, omdat het percentage stemmen voor alleen maar toeneemt als tegenstanders thuisblijven.
De campagne van de communistische partij tegen de nieuwe grondwet wordt echter voornamelijk op lokaal niveau gevoerd. Zo gaven 12 eenzame demonstranten gehoor aan een oproep tot eenzame piket-acties van de lokale afdeling van de partij in Syktyvkar, de hoofdstad van de noordelijke deelrepubliek Komi. Bij een andere lokale demonstratie, in de Siberische stad Tjoemen, werd een vrouw gearresteerd nadat zij namens de communisten een eenpersoons-actie had gehouden.
De eenzame demonstranten in de provinciestad Syktyvkar kregen een waarschuwing van de politie (foto semnasem)
Jabloko: stem niet
In tegenstelling tot de communisten pleit Jabloko ervoor om het plebisciet te boycotten. De partij, die al sinds 2007 niet meer in de Doema is vertegenwoordigd, gaf in een verklaring op 8 juni aan dat het initiatief van Poetin om de grondwet te wijzigingen indruist tegen de rechtsorde, en bovendien zeer schadelijk is voor vertrouwen van burgers in de overheid.
Volgens de partij wordt de grondwet met de nieuwe wijzigingen 'veranderd in een instrument voor autoritaire macht'. Door deel te nemen aan het plebisciet zou de burger zichzelf medeplichtig maken aan het ondermijnen van de rechtsorde in Rusland, meent Jabloko.
Jabloko-voorman Grigori Javlinski (foto kremlin.ru)
Navalny saboteert stemming
Voor nog weer anderen binnen de oppositie gaat oproepen om niet te stemmen nog niet ver genoeg. Het 'Fonds voor Corruptiebestrijding' van oppositiepoliticus Aleksej Navalny begon een maand voor de verkiezingen een campagne om het plebisciet actief te saboteren. De organisatie roept stembureauleden op om op de dag van het plebisciet niet op te komen dagen, zodat de stemming zoveel mogelijk ontregeld wordt. Als de helft van de stembureauleden niet komt opdagen mag een stembureau niet open gaan. Navalny legde deze keuze uit aan zijn volgers op berichtensite Telegram: 'De discussie "boycotten of tegen stemmen" vind ik zinloos. Het belangrijkste is om [het plebisciet - red.] niet te erkennen. Dit is een schending van de wet, de grondwet, en een machtsovername. De wijzigingen zijn al aangenomen en in kracht getreden. Het enige wat overblijft is een circus met opblaastenten.'
Inmiddels is de petitie om niet te komen opdagen op de dag van het plebisciet ondertekend door meer dan 500 stembureauleden, voornamelijk uit Moskou en Sint-Petersburg. Op 18 juni kondigde een voltallig stembureau in Jekaterinenburg aan niet te komen opdagen, zowel uit zorg vanwege corona als uit protest tegen het 'zinloze' plebisciet. Getalsmatig is het protest weinig effectief, want er zijn 2500 stembureau commissies gevormd.
Poetin sluit nieuwe termijn niet uit
Er lijkt Poetin dus vrijwel niets meer in de weg te staan om de nieuwe grondwet door te voeren. Dat betekent dat de president nog tot 2036 aan de macht kan blijven. In een interview met de Russische staatstelevisie kondigde Poetin aan dat hij 'de mogelijkheid daarvan niet uitsluit'.
Verder kwam de president nog met een waarschuwing voor wat er zou gebeuren als de grondwetswijzigingen niet doorgevoerd zouden worden: 'Over een jaar of twee, weet ik uit eigen ervaring, zal er op heel veel niveaus van de macht in plaats van het normale werkritme een zoektocht naar mogelijke opvolgers beginnen.'
Bronnen: BBC Russian, Novaya Gazeta, Radio Svoboda