VS trekken zich terug uit Open Skies-verdrag met Europa en Rusland

De regering-Trump heeft besloten de VS terug te trekken uit het 'Open Skies'-verdrag, waarmee onder andere Rusland en de VS militaire inspectievluchten over elkaars grondgebied toestonden. Dit maakte president Trump op donderdag  21 mei bekend. Rusland zou de afspraken uit het verdrag met voeten getreden hebben. Het is niet de eerste - en waarschijnlijk ook niet de laatste - keer dat Trump een militaire overeenkomst met Rusland van na de Koude Oorlog opheft.

Het Open Skies-verdrag werd ondertekend in 1992, en heeft inmiddels 35 deelnemende landen: naast de VS en Rusland doet ook het merendeel van Europa mee aan het verdrag. 

Volgens de overeenkomst mogen de deelnemende landen kort na notificatie inspectievluchten uitvoeren over het grondgebied van andere landen, om zo informatie te verzamelen over elkaars militaire activiteiten. Doel van het verdrag is om meer openheid te geven over militaire aangelegenheden om het vertrouwen tussen de twee partijen uit de voormalige Koude Oorlog te vergroten. 

open skies rusland amerikaAmerikaans en Russisch militair personeel na een Amerikaanse surveillancevlucht over Rusland in 2006 (foto OVSE)

Russische overtredingen

Als reden voor het verlaten van het verdrag gaf de regering-Trump aan dat de Russische regering zich niet aan de overeenkomsten zou houden. Bij de officiële bekendmaking dat de VS het verdrag over 6 maanden zullen opzeggen liet Minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo daarom de deur op een kier: de regering zou het vertrek heroverwegen als Rusland 'het verdrag weer volledig na zou komen'. 

Volgens Pompeo hebben de Russen Amerikaanse vluchten over Rusland verder beperkt dan het verdrag toelaat. Zo zou Rusland vluchten over Kaliningrad, de Russische havenstad in de Baltische regio, verboden hebben, vermoedelijk omdat daar de militaire capaciteit werd uitgebreid met onder andere nucleaire wapens. Ook zou Rusland de andere deelnemende landen niet toestaan om de Russische grens met de separatistische 'ministaatjes' Abchazië en Zuid-Ossetië meer dan 10 kilometer te naderen. Deze gebieden worden behalve door Rusland en een handvol andere landen beschouwd als deel van Georgië. 

Het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken wees de Amerikaanse beschuldigingen snel van de hand. Volgens onderminister Sergej Rjabkov zouden ze op geen enkel feitelijk bewijs gebaseerd zijn. Verder noemde Rjabkov de extra eisen van de VS aan Rusland 'onacceptabel'. 

Het is onwaarschijnlijk dat Rusland veel actie gaat ondernemen om de VS binnen het verdrag te houden. Volgens plaatsvervangend directeur van het Russische instituut voor Politiek- en Oorlogsanalyse Aleksander Chramtsjichin verliest Rusland niets nu de VS het verdrag verlaat: 'Al het nodige is ook goed te zien vanuit satellieten,' vertelde hij aan staatspersbureau RIA Novosti. Wel is Moskou van plan om het verdrag in leven te houden met de overgebleven landen. Volgens andere onderminister van Buitenlandse Zaken Alexander Groesjko is Rusland 'van plan om alle rechten en plichten die voor ons uit dit verdrag voortkomen volledig te blijven volgen.'

toepolev open skiesEen Russisch Toepolev-vliegtuig op surveillancemissie boven de VS in 2011 (bron Wikimedia Commons, foto door Dmitri Zherdin)

 Steeds meer wapenovereenkomsten ontmanteld

Het is niet de eerste keer dat onder de regering-Trump een militair verdrag tussen de VS en Rusland wordt opgeheven. Zo zette Trump in 2019 al een streep door het Intermediate-Range Nuclear Forces (INF)-verdrag met Rusland, waarin de landen beloofden geen nucleaire en andere raketten meer te produceren met een bereik tussen de 500 en 5.500 kilometer.

Verder lijkt Trump op dit moment naast het Open Skies-verdrag ook het New START-verdrag met Rusland te willen verlaten. Dit verdrag, waarin de beide landen beloven hun nucleaire arsenaal beperkt te houden en rigoureuze controles toe te laten, loopt af in februari 2021. Volgens Amerikaanse media zou Trump in een telefoongesprek met Poetin hebben aangegeven dit verdrag alleen te willen verlengen als China ook meedoet, maar Beijing heeft daar geen oren naar.

Voorstanders van Trumps beleid benadrukken met name de schendingen van deze overeenkomsten door Rusland. Zo zou Rusland volgens Amerika vanaf 2008 het INF-verdrag aan zijn laars gelapt hebben door nucleaire raketten te ontwikkelen die Europese doelen zouden kunnen bereiken. Het uiteenvallen van overeenkomsten zoals het INF-verdrag en het Open Skies-verdrag zouden door zulke acties van de Russische kant volgens de Amerikanen simpelweg niet werken.

'Het regime van wapenbeheersing dat hielp de Koude Oorlog koud te houden is snel geschiedenis aan het worden'

Critici van het uiteenvallen van deze overeenkomsten, met name in Europa, zien een groeiend risico voor grootschalig conflict door gebrek aan communicatie tussen wereldmachten. Europese leiders maakten zich in de afgelopen week dan ook hard voor het Open Skies-verdrag. Josep Borrell, EU-vertegenwoordiger voor buitenlands en veiligheidsbeleid, haalde hard uit naar Trumps besluit: 'Je uit een verdrag terugtrekken is niet de oplossing voor problemen bij de implementatie en uitvoering ervan door een andere partij.'

Risico's voor stabiliteit

Het uiteenvallen van militaire overeenkomsten tussen de VS en Rusland heeft grote gevolgen voor de stabiliteit in de wereld, zo meent ook de directeur van het Moskouse Carnegie-centrum Dmitri Trenin. 'Het 50 jaar oude regime van wapenheersing dat hielp de Koude Oorlog koud te houden is snel geschiedenis aan het worden. [...] Voor lange tijd zal het wereldwijde strategische beleid volledig ongereguleerd zijn', meent Trenin. 

Militaire analisten beschouwen deze stap van de VS vooral als een verlies voor Europese landen. Zo verklaarde de gepensioneerde Duitse kolonel Wolfgang Richter aan nieuwssite DW dat de overeenkomst unieke voordelen bracht voor kleinere landen in (Oost-)Europa. Alle informatie die tijdens de surveillancevluchten worden verzameld, wordt gedeeld met alle lidstaten, inclusief kleinere landen die zelf niet de mogelijkheid hebben om zulke informatie te vergaren over de 'grote buur' Rusland. Richter ziet de toekomst van militaire samenwerking dan ook somber in: 'We verliezen het ene instrument van coöperatieve veiligheid na het andere', merkt hij op.

Bronnen: Bloomberg, RFE/RL, Carnegie Moscow Centre, RIA Novosti, DW

 

Wekelijkse update?

Iedere donderdag uitgelichte artikelen in uw mailbox

Eerst doorlezen? U kunt zich ook later aanmelden via de home pagina.

Als u in uw browser de cookies blokkeert, ziet u deze popup steeds weer. Daarvoor excuus.