De Russische Hogeschool voor Economie (HSE) verbiedt studenten om politieke uitlatingen te doen als zij daarbij hun naam aan de universiteit verbinden. Ook wordt docenten en studenten verboden om ‘politieke activiteiten’ te ondernemen binnen de muren van de universiteit, op terreinen waar de universiteit evenementen organiseert en via de mediakanalen van de universiteit. De vernieuwde huisregels van één van Ruslands meest prestigieuze universiteiten zijn bedoeld om haar neutraliteit te garanderen. Critici zien het als een reactie op een tumultueuze zomer.
Een van de deelnemers aan de protesten voor vrije gemeenteraadsverkiezingen van afgelopen zomer was de 21-jarige HSE-student Jegor Zjoekov. De strafzaak tegen de inmiddels onder maatschappelijke druk vrijgelaten student heeft veel media aandacht gekregen. De Hogeschool heeft zich overigens wel ingezet voor Zjoekovs vrijlating (onderrector Kasamara heeft borg gestaan voor hem), maar benadrukte ook dat ze zijn ‘politieke activisme’ niet ondersteunde.
De actie voor vrijlating van student Zjoekov trok grote publiciteit en was uiteindelijk succesvol. Foto rechtenvrij
Student Zjoekov werd aanvankelijk beschuldigd van deelname aan een niet toegestane protestactie op 27 augustus 2019. Uiteindelijk heeft de student drie jaar voorwaardelijke gevangenisstraf gekregen voor het publiekelijk oproepen tot extremisme via zijn YouTube kanaal. Zo werd Zjoekov Ruslands bekendste student. Met zijn laatste woord in de rechtbank maakte hij grote indruk. Hij werkt nu als journalist bij het populaire, liberale radiostation Echo Moskvy met zijn programma ‘Voorwaardelijk de uwe’.
In het vernieuwde reglement staat dat studenten geen open brieven meer mogen schrijven uit naam van faculteiten, studentenorganisaties of studentenhuizen van de Hogeschool. Als een student deelneemt aan ‘politieke of andere activiteiten’ buiten de muren van de universiteit is hij verplicht al het mogelijke te doen om een connectie met de Vysjka, zoals de Hogeschool voor Economie in de omgangstaal heet, uit te sluiten. Medewerkers van de universiteit mogen wel uitspraken doen over de politieke situatie in het land zolang zij niet buiten de grenzen van hun expertise treden. Studentenmedia - onder meer het blad Doxa deed uitvoerig verslag van de zomerprotesten - kunnen niet meer rekenen op financiële steun van de universiteit.
Protest tegen nieuwe regels
Na de publicatie van de eerste versie van de nieuwe ‘huisregels’ tekenden 5000 studenten een petitie tegen de voorgestelde aanpassingen. Op 17 januari namen 300 HSE studenten deel aan een protestactie. In zijn speech verweet student Jegor Zjoekov de universiteitsleiding dat zij naar de pijpen van de regering danst. ‘Als we de waarheid zeggen, tarten we de reputatie van hen die dit land controleren’. Hierop antwoordde onderrector Kasamara: ‘Als je kiest voor een staatsuniversiteit onder de regering van de Russische Federatie dan moet je erkennen dat er een oprichter is die de doelstellingen vastlegt.’ Rector Koezminov die zelf in 2014 in de Moskouse gemeenteraad is gekozen, heeft in een toelichting via de website van de HSE laten weten dat hij vindt dat de (staats)universiteit niet moet veranderen in een ‘platform van verzet tegen de staat’.
Op vrijdag 24 januari keurde de academische raad het nieuwe reglement goed nadat er alsnog ‘aanzienlijke’ veranderingen in zijn aangebracht, omdat de studentenraad en academische raad niet met de eerste versie akkoord gingen. Zo is nog toegevoegd dat kritiek op de universiteit of op de leiding niet mag worden beschouwd als een handeling die bedoeld is om de universiteit of de leiding 'schade' te berokkenen. Ook het verbod op affiliatie met de universiteit als je iets doet wat 'aanzienlijke maatschappelijke verdeeldheid zaait’, is uiteindelijk geschrapt. Maar ‘als je je tegen de staat keert en deelneemt aan politieke twisten, dan moet je niet je collega's hierbij betrekken’, lichtte rector Jaroslav Koezminov de nieuwe regels toe in een gesprek met oppositiekrant Novaja Gazeta.
Poetin in gesprek met rector Jaroslav Koezminov van de Hogeschool voor Economie. Foto: Kremlin.ru
Neutraliteitsprincipe
De universiteit benadrukt in de Russische media het belang van een onderscheid tussen de officiële positie van de universiteit en die van individuele studenten en medewerkers. Het aanscherpen van de regels is volgens voorstanders van het nieuwe reglement nodig om de politieke neutraliteit van de universiteit te waarborgen. ‘Buiten de politiek’ blijven, is een grondbeginsel van de universiteit. Woordvoerders van de Vysjka zeiden tegen Meduza dat studenten wel politieke uitspraken mogen doen, maar dan als ‘Russische burger’ en niet uit naam van de universiteit. Maar critici vrezen dat deze nieuwe restricties zullen leiden tot (zelf)censuur.
In een opiniestuk vreest zakenkrant Vedomosti dat de restricties de ruimte voor academische en burgerlijke vrijheden zullen aantasten op een universiteit die tot één van de besten van Rusland behoort. Volgens Vedomosti zou het ‘steriliseren’ van de van oudsher als liberaal bekendstaande Vysjka ‘onder het mom van neutraliteit’ afdoen aan haar reputatie. De Hogeschool voor Economie, die anders dan de naam doet vermoeden, een brede onderzoeksuniversiteit is en zich als HSE University internationaal positioneert, staat niet alleen voor academisch onderwijs op hoog niveau, maar ook voor de maatschappelijke betrokkenheid en relatief onafhankelijke en kritische houding van haar medewerkers.
Eerdere incidenten
Al in het voorjaar van 2019 waren er aanwijzingen dat de Hogeschool voor Economie strenger gaat optreden tegen politiek geëngageerde studenten en docenten onder het mom van een neutraliteitsprincipe. Zo werd een door studenten georganiseerde talkshow in mei 2019 stopgezet nadat Ljoebov Sobol (het gezicht van het protest voor vrije gemeenteraadsverkiezingen en medewerkster van Navalny’s Fonds Tegen Corruptie – red.) was uitgenodigd voor een interview.
In juni 2019 kwam de universiteit weer in het nieuws. Ditmaal wegens een reorganisatie van de afdeling politicologie. De contracten van docenten met uitgesproken liberale denkbeelden werden niet verlengd, waaronder dat van de bekende politicoloog Alexander Kynev die gespecialiseerd is in regionale politiek. Socioloog Jelena Sirotkina werd gedwongen ontslag te nemen. Naar eigen zeggen vanwege haar onderzoek naar protestbewegingen in Rusland waarvoor ze ook met vrijwilligers van de staf van Navalny sprak.