De investeringen en de maatregelen van de overheid zijn ontoereikend om de Russische productie competitief te maken. De importbeperkingen die Rusland sinds 2014 hanteert als antwoord op Amerikaanse en Europese sancties hebben niet geleid tot vermindering van het volume van de import, wel tot hogere prijzen op veel voedselproducten en auto’s. Het marktaandeel van de Russische IT- en computersector is aanzienlijk vergroot doordat de overheid bijspringt.
Dit komt naar voren uit het onderzoek dat zakenkrant RBK deed met behulp van een rapport van internationale beleggings- en investeringsadviseur Coface. Als antwoord op Amerikaanse en Europese economische sancties, die in meerdere ronden werden afgekondigd na de Russische annexatie van de Krim in 2014, stelde Rusland tegensancties in tegen Westerse landen. De importbeperking op Westerse landbouwproducten geldt als één van de belangrijkste tegensancties. Op deze manier wil Rusland uiteindelijk minder afhankelijk worden van import uit het Westen. Met hetzelfde doel streeft Rusland sinds 2014 handelsdiversificatie na door zich te richten op Aziatische en Latijns-Amerikaanse markten. Investeringen moeten de Russische productie zodanig stimuleren dat import uit het Westen op termijn niet meer nodig is. Dit heet importsubstitutie.
De strategie van importdiversificatie begint in de agro-industrie en in de IT-sector vruchten af te werpen, merkt Coface op. De importsubstitutie komt echter minder snel van de grond: de Russische productie schiet in veel sectoren zowel kwalitatief als kwantitatief tekort. Vanwege het gebrek aan Russische alternatieven moeten veel Russische bedrijven kennis en apparatuur importeren uit Europa en de VS om de modernisering van productieprocessen op gang te helpen. Veel bedrijven maken volgens Coface nu louter winst dankzij een voorkeursbehandeling van de overheid.
De invloed op de IT-sector
De sancties tegen Rusland hebben veel Russische IT-bedrijven de toegang tot Westerse markten ontnomen. Volgens Nikolaj Komlev, hoofd van de Vereniging voor Russische IT- en Computerondernemingen (APKIT), is handel drijven met Rusland niet alleen in het Westen onaantrekkelijk geworden: uit vrees voor nieuwe sancties schuwen handelspartners van Westerse bedrijven samenwerking met Russen. Dit heeft ertoe geleid dat Russische IT-ontwikkelaars zich verplaatsen zich naar het buitenland en nieuwe merknamen hebben moeten registreren, wat tot hoge kosten leidt. De nieuwe markten waar Russische IT-ontwikkelaars zich nu op oriënteren – Azië en Latijns-Amerika – bieden volgens Komlev minder veiligheidsgaranties voor intellectueel eigendom.
President Poetin brengt een bezoek aan het hoofdkantoor van Yandex, één van de grootste Russische IT-bedrijven. Bron: Kremlin.ru
Komlev juicht toe dat de Russische overheid na de invoering van Westerse sancties in actie is gekomen om de Russische IT-sector te ondersteunen. Zo moeten overheidsinstanties sinds 2016 de voorkeur geven aan Russische software bij openbare aanbestedingen en moet in 2022 de helft van de software van staatsbedrijven in Rusland gemaakt worden. Daarnaast wil het ministerie van Industrie en Handel de publieke sector verbieden elektronische apparatuur in het buitenland te kopen indien Russische alternatieven beschikbaar zijn.
Aandeel van in Rusland ontwikkelde software in de Russische publieke sector: van 20% in 2015 tot 65% in 2018
Toch kent de importsubstitutie van software volgens Komlev een aantal beperkingen. Zo is het overgaan op Russische software duur, omdat zowel afschrijvingskosten van oude software als aanschafkosten van nieuwe software moeten worden betaald. Ook kan Russische software niet altijd aan internationale veiligheidsvereisten voldoen. Een derde probleem is het gebrek aan investeringen: in het overheidsprogramma Digitale Economie reserveert de overheid 5 miljard roebel voor de importsubstitutie van software, terwijl Russische ondernemers 70 miljard roebel nodig denken te hebben. ‘Het dilemma is nu dat bedrijven graag Russische software willen kopen, maar er nog weinig volledig ontwikkelde toepassingen zijn. De huidige investeringen zijn volgens IT-ontwikkelaars niet voldoende en zij vrezen dat als zij zelf investeren hun producten niet gekocht zullen worden,’ aldus Komlev.
Aandeel hoogwaardige technologie in Russisch exportpakket: 0,58%
Komlev is cynisch over de stand van zaken aangaande de importdiversificatie in de IT-sector: Chinese en Koreaanse software die Amerikaanse en Europese moet vervangen zou niet meer zijn dan Westerse software met een Chinees of Koreaans label er op.
Vijf jaar sinds het voedselembargo
De meest verregaande Russische tegenmaatregel op Westerse sancties is het embargo op voedselproducten uit de EU en de VS. Het voedselembargo is van invloed op ongeveer 10% van alle producten die in Rusland geconsumeerd worden. In 2014 werd 60% van het fruit en 20% van de zuivelproducten in Russische schappen geïmporteerd. Door het verbod, dat door illegale import gedeeltelijk omzeild wordt, wordt ongeveer de helft van de verschepingen van deze producten tegengehouden, becijferde Coface.
Een vertegenwoordiger van een Stavropolse landbouworganisatie toont de appeloogst aan premier Dmitri Medvedev, minister van landbouw Dmitri Patroesjev, en president Poetin. Bron: Kremlin.ru
Ondanks het embargo op Westerse voedselproducten is de totale Russische voedselimport slechts beperkt afgenomen. Dit komt door een Russische heroriëntering op andere importmarkten, aldus Ilja Bereznjoek van Agro&Food Communications. Sinds het voedselembargo van 2014 is de import van vis en zeevruchten uit Canada, IJsland, en Noorwegen sterk gedaald. India, Indonesië, en Vietnam hebben echter een groot deel van de weggevallen toevoer uit deze landen op zich genomen.
Voedselproducten bedroegen 13% van het totale Russische importvolume in 2012 en 11,4% in 2018.
Het voorheen uit Europa geïmporteerde voedsel komt nu deels uit andere landen, deels illegaal uit Europa, en deels uit Rusland zelf. ‘Door het Russische klimaat kunnen we niet alle fruit en groente zelf maken,’ aldus Bereznjoek. Wel voorzag het voedselembargo in een forse toename in de Russische productie van bepaalde groenten en Russische kaas. De winstgevendheid van de agrobusiness is van 12% in 2014 tot 13% in 2019 iets toegenomen, wat deels veroorzaakt wordt door toegenomen export van landbouwproducten. Ook is Rusland inmiddels zelfvoorzienend voor:
- 99% van de nationale graanbehoefte
- 93% van de nationale vleesbehoefte
- 95% van de nationale suikerbehoefte
- 84% van de nationale melkbehoefte
Een negatief gevolg van het voedselembargo zijn de hogere consumentenprijzen voor hoogwaardige producten. Consumenten zijn hierdoor overgestapt op goedkopere Russische alternatieven. De Russische alternatieven, die kwalitatief vaak minder goed zijn, zijn echter niet altijd goedkoper dan de illegaal geïmporteerde Europese producten, waardoor consumenten bepaalde producten inmiddels volledig links laten liggen, aldus Coface. Internationaal advies- en accountancykantoor KPMG trekt in een door RBK opgevraagd rapport een vergelijkbare conclusie: de prijs voor het importsubstitutiebeleid wordt betaald door de consument.
De voedselprijzen zijn 2014 het sterkst toegenomen voor:
-Boter: prijsstijging van 79%
-Bevroren vis: prijsstijging van 68%
-Kool: prijsstijging van 62%
-Zonnebloemolie: prijsstijging van 35%
-Pasta: prijsstijging van 34%
-Bloem: prijsstijging van 25%
Importsubstitutie medicijnen
De Russische vrees voor Westerse sancties op farmaceutische producten werd uiteindelijk niet bewaarheid: het aantal medicijnen dat geïmporteerd wordt is met 4,6% van de totale Russische import in 2018 ongeveer gelijk gebleven aan het niveau van 2012. Toch wil de Russische overheid ook in de farmaceutische sector importsubstitutie bewerkstelligen: het aandeel van de Russische medicijnenconsumptie dat in Rusland geproduceerd wordt moet met 45 procentpunt toenemen van 20% naar 65% in 2030. Daarnaast moet de Russische medicijnenproductie klaargemaakt worden voor de exportmarkt.
Hoewel de Deense medicijnenontwikkelaar Novo Nordisk – de grootste producent van insuline wereldwijd – in 2015 een fabriek opende in Kaloega, staan de meeste buitenlandse producenten niet te trappelen om in de Russische medicijnenmarkt te investeren. Zij zijn verontrust over de vele generieke geneesmiddelen (goedkope kopieën van een gepatenteerd geneesmiddel), de ontoereikende bescherming van intellectueel eigendom, en het risico van inmenging van de overheid, aldus Vasili Tsjekulaev, directeur van Coface Rusland.
De aanhoudende krimp op de automarkt
De Russische autoriteiten hebben nog weinig stappen ondernomen om de Russische automarkt, die door Westerse sancties zwaar geraakt is, erbovenop te helpen. Omdat meer dan de helft van de auto-onderdelen geïmporteerd wordt en doordat de roebel als gevolg van Westerse sancties de afgelopen jaren steeds minder waard is geworden, zijn de aanschafprijzen van onderdelen en volledig geassembleerde auto’s gestegen. Eveneens zijn door sancties op private investeerders investeringen in de sector teruggelopen. Het gevolg hiervan is dat op dit moment slechts 45% van de productiecapaciteit van de Russische auto-industrie wordt benut.
In 2016 nam de autoverkoop met 35,7% af ten opzichte van 2015. In 2019 wordt de eerste groei in vier jaar verwacht
Bronnen: The Moscow Times, RBK, Reuters, RFE/RL