De ruil van gevangenen tussen Rusland en Oekraïne, afgelopen weekeinde, wordt in beide landen gezien als eerste stap voor een normalisatie van de betrekkingen. Zaterdag belde president Zelensky met president Poetin. Zij spraken af voorbereidingen te gaan treffen voor een overleg in Minsk.
Van beide partijen werden zaterdag 35 gevangenen vrijgelaten en op het vliegtuig gezet. De ontvangst in Kiev en Moskou verschilde sterk. Terwijl in Kiev president Zelensky de vrijgelaten gevangenen persoonlijk op het vliegveld verwelkomde en hun vrijlating in Oekraïne groot nieuws was, was er in Moskou van officiële kant geen hoge functionaris aanwezig en werden – op twee na - de namen van de vrijgelatenen niet vrijgegeven.
Als verklaring voor het verschil gaf de Russische zakenkrant Vedomosti dat de ruil voor Oekraïne primair een humanitaire betekenis had en voor Moskou een militair-politieke, die bovendien indirect de betrokkenheid van Rusland bij het conflict in Oost-Oekraïne bevestigt, een betrokkenheid die Moskou altijd heeft ontkend.
In Oekraïne kwamen zaterdag de 24 zeelieden aan, die vorig jaar werden opgepakt toen hun schepen in de Zwarte Zee op weg waren naar de Oekraïense havenstad Marioepol. Volgens Rusland schonden hun schepen de Russische territoriale wateren bij het passeren van de Krim, het schiereiland dat tot 2014 bij Oekraïne hoorde en toen door Rusland werd ingelijfd. De 24 mannen zaten in Moskou in voorarrest te wachten op berechting.
Verder werden er 11 andere Oekraïeners vrijgelaten, die door Oekraïne als politieke gevangenen werden beschouwd, maar door Rusland als terroristen. De bekendste van hen is Oleg Sentsov, een Oekraïense cineast, die vorig jaar 145 dagen in hongerstaking was om zijn eigen vrijlating en die van andere Oekraïners te bereiken. Hij werd in mei 2014 op de Krim gearresteerd en beschuldigd van het voorbereiden van terroristische aanslagen. Hij kreeg 20 jaar en zat vast in een strafkolonie in de Poolcirkel. Internationale filmregisseurs, onder wie Pedro Almodóvar, Krisztof Zanussi, Andrzej Wajda en Andrej Zvjagintsev steunden zijn zaak.
Tot de vrijgelatenen behoort ook Volodymyr Baloech, een boer die op de Krim woonde en eind 2013 een Oekraïense vlag aan zijn huis hing om zijn steun aan de Euromajdan-opstand te laten blijken. Na de Russische annexatie van de Krim werd hij opgepakt en in augustus 2017 tot drieëneenhalf jaar veroordeeld wegens het bewaren van munitie. Op de Engelstalige site van het Oekraïense online medium Hromadske staan de portretten en zaken van de 11 vrijgelatenen in détail.
Van de 35 gevangenen op de Russische verlanglijst waren slechts 12 Russen. Liefst tweederde heeft de Oekraïense nationaliteit. Zij waren veroordeeld wegens deelname als strijder aan de kant van de rebellen in Oost-Oekraïne of wegens spionage voor Rusland. De enige die in de Russische staatsmedia eruit werd gelicht was de journalist Kirill Vysjinski die als politieke gevangene- en niet als krijgsgevangene - kon doorgaan. Vysjinski was de chef van de Ria Novosti redactie in Oekraïne. Hij werd in mei 2018 gearresteerd en beschuldigd van hoogverraad wegens steun aan de rebellengebieden in Oekraïne. Eind augustus werd hij vrijgelaten en verklaarde toen dat hij in Oekraïne wilde blijven en geen deel wilde uitmaken van de op handen zijnde ruil. Zijn berechting in Kiev werd echter gestaakt, hij kreeg gratie en werd op het vliegtuig naar Moskou gezet. Daar werd hij afgehaald door de bekende Russische nieuwsshow presentator Dmitri Kiseljov.
Op een groepsfoto die in Rusland werd gepubliceerd was alleen het gezicht van journalist Vysjinski te zien, de andere gezichten waren onherkenbaar gemaakt. Een namenlijst was alleen te vinden in Oekraïense media, zoals thebabel. De Russische overheid zei dat zij de namen op een later moment zou bekend maken.
Tsemach en Sentsov
Een tweede naam die in Rusland openbaar werd, was die van Vladimir Tsemach, een Oekraïner die het bevel voerde over de luchtverdediging van Oekraïense rebellen in de plaats Snizjne, vlakbij de plek waar de MH-17 is neergeschoten. Tsemach was eind juni door de Oekraïense geheime dienst uit rebellengebied ontvoerd en in Kiëv gevangengezet. Over deze ontvoering en de mogelijke rol van Tsemach publiceerde het onderzoekscollectief Bellingcat deze zomer een verhaal. Door het JIT onderzoeksteam naar het neerschieten van de MH-17 werd hij als een belangrijke getuige beschouwd. Nederland heeft getracht zijn uitlevering aan Rusland tegen te houden en inmiddels Rusland verzocht om Tsemach over te dragen aan de Nederlandse justitie, een verzoek dat naar algemeen wordt aangenomen geen enkele kans maakt.
In de berichtgeving over de ruil was in Russische en Oekraïense media tot twee weken geleden sprake van 33 tegen 33 gevangenen. Het werden er 35 tegen 35. De Russische krant Vedomosti denkt dat tot het laatst onderhandeld is over de cineast Sentsov, de journalist Vysjinski en de MH-17 getuige Tsemach. Op de kritische Russische site Republic schrijft Konstantin Skorkin dat Rusland bereid was om wie dan ook vrij te laten om Tsemach uit handen van Kiev en de Nederlandse justitie los te krijgen. Hij ziet het als een ‘indirecte erkenning van Russische betrokkenheid’ bij het neerhalen van de MH-17 en een sterke aanwijzing voor de vrees van Moskou dat de verklaringen van de rebellencommandant de Russische versie van het incident konden weerleggen.
Zie ook: Inside Ukraine's secret mission to capture the MH17 'suspect' traded with Russia