Oekraïne kondigt noodtoestand af na Russische entering bij Zee van Azov

Na een nachtelijke zitting van de Nationale Veiligheidsraad heeft Oekraïne de noodtoestand afgekondigd na een militair incident bij de straat van Kertsj, de maritieme toegangsweg tot de zee van Azov. Drie Oekraïense militaire schepen werden beschoten en opgebracht door Russische grensbewakingstroepen van de FSB. President Porosjenko, die de noodtoestand 30 dagen wil laten duren, noemde de Russische actie een oorlogsdaad en zei dat Oekraïne met het besluit alleen defensieve doeleinden heeft. Het parlement heeft inmiddels ingestemd met het besluit.

azov brug geblokkeerdRussen blokkeerden de brug naar Kertsj met een vrachtschip. Russische vliegtuigen patrouilleerden boven het gebied.

Russische militaire schepen brachten zondag 25 november drie Oekraïense militaire vaartuigen op die de zeestraat wilden passeren op weg naar de Oekraïense havenstad Marioepol. Het gaat om de kanonneerboten Berdjansk en Nikopol en de sleepboot Jana Kapoe. Op filmbeelden is te zien hoe een Russisch militair schip een Oekraïense sleepboot opzettelijk ramt. Beide partijen beschuldigen elkaar over en weer van schending van het verdrag over de toegang tot de zee van Azov, dat in 2003 werd gesloten door president Poetin en de toenmalige Oekraïense president Koetsjma. Volgens dat verdrag hebben Rusland en Oekraïne vrij toegang tot de binnenzee van Azov. Rusland sloot de zeestraat gisteren enige tijd voor alle burgerverkeer.

Volgens Michail Vojtenko, hoofdredacteur van het tijdschrift Zeebulletin, hebben in overeenstemming met het verdrag van 2003 militaire en vrachtschepen van beide partijen het recht de straat van Kertsj onbelemmerd te passeren. 'Oekraïne staat dus volledig in zijn recht en daar is geen enkele andere uitleg mogelijk', aldus de zeerechtdeskundige.

azov 3 oekr schepen beschoten in kertsj straatDe drie beschoten en geënterde Oekraïense schepen

Volgens de Oekraïners hadden zij, conform het zeeverdrag, toestemming gevraagd voor de schepen uit Odessa om de straat te passeren. De Russen ontkennen dat en blokkeerden na entering van de drie schepen enige tijd met een groot vrachtschip de passage onder de brug. De Russische FSB, verantwoordelijk voor de grensbewaking, sprak van een Oekraïense provocatie. 'Vanochtend om 7.00 uur Moskouse tijd zijn drie schepen van de Oekraïense marine [...] illegaal de tijdelijk gesloten Russische territoriale wateren binnengedrongen', aldus de FSB volgens persbureau TASS. 'De schepen voeren gevaarlijke manoeuvres uit en geven geen gehoor aan de eisen van de Russische autoriteiten.'

De schepen maakten rechtsomkeert, maar werden desalniettemin geënterd door de Russen. De FSB bevestigde dat zij daarbij schoten hebben gelost en sprak van drie gewonden, die niet in levensgevaar zouden verkeren. De schepen zijn opgebracht naar de haven van Kertsj, waar de bemanning wordt verhoord. Volgens de Oekraïense overheid zijn 23 Oekraïense bemanningsleden aangehouden en zes man gewond geraakt.

'Deze aanval is natuurlijk geen toeval,' verklaarde Porosjenko op de website van de president. 'Het is duidelijk een element in de geplande escalatie van de situatie in de wateren van de zee van Azov, die al maanden plaatsvindt. En ik ben er zeker van dat het nog niet de culminatie is.

De Russische staats-tv sprak van een provocatie in verband met de komende presidentsverkiezingen van maart 2019 in Oekraïne. Minister van Buitenlandse Zaken Lavrov gebruikte dezelfde termen. Maria Zacharova, woordvoerder van het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken, meldde op Facebook: 'Nadat ze Oekraïne aan stukken hebben gereten zullen Porosjenko en zijn straatvechtersgezelschap, net als Saakasjvili dat nu al doet, op toernee gaan door de wereld met hun lezingen over het nut van de democratie. In de Donbas hebben ze al vrede gesticht, nu vergrijpen ze zich aan de baai van Kertsj. Het zijn bandieten met bandietenmethoden: eerst een provocatie, dan dwangmiddelen en dan beschuldigingen van agressie.'

krim en zee van azov

Economische blokkade

De problemen rondom de zee van Azov dateren al van 2015, toen Rusland begon met de aanleg van de brug van Novorossijsk naar Kertsj, de enige landverbinding tussen de Russische Federatie en de geannexeerde Krim. Sindsdien belemmert Rusland de scheepvaart van Oekraïne steeds actiever. Voor de haven van Marioepol heeft dat desastreuze economische gevolgen. Tientallen internationale schepen zijn al door de Russen tegengehouden en steeds minder internationaal vrachtverkeer doet de haven aan, omdat schepen aan de ketting worden gelegd, waarna boetes hoog kunnen oplopen. De economische schade voor Oekraïne is enorm.

Rusland heeft in 2014 vergeefs geprobeerd Marioepol in te nemen. Toen er nog geen brugverbinding met het Russische vasteland was, was het forceren van een toegang over land tot de Krim voor Rusland van cruciale betekenis. Omdat Oekraïne, evenal de rest van de wereld, de annexering niet erkend, is het er alles aan gelegen het schiereiland te isoleren. Zo zette het bijvoorbeeld de watertoevoer en de electriciteitstoevoer naar de Krim stop.

'Ruslands doel is de zeewegen naar Oekraïne af te snijden,' zegt de Oekraïense Oleksandr Khara van het Black Sea Institute of Strategic Studies. 'Meer dan 80% van [Oekraïnes] export verloopt via de zee. Als ze succes hebben zal dat Oekraïne zwaar benadelen.' Volgens Khara zet Rusland ook onderzeeërs, kanonneerboten en corvetten in die in staat zijn 'het hartland van Oekraïne te beschieten'. 

Damon Wilson van de Amerikaanse think tank Atlantic Council wijst op de overeenkomst met de 'sluipende annexatie' die de Russen toepasten in Georgië in 2008, die leidde tot een felle vijfdaagse oorlog en de feitelijke annexatie van de Georgische provincies Abchazië en Zuid-Ossetië. 'Iedere aparte actie is niet dramatisch, maar opgeteld boekt Rusland strategische winst. Vandaag escaleerden de Russen met het doel om Oekraïne te intimideren bij zijn pogingen om toegang te krijgen tot deze internationale wateren en tot zijn eigen havens.'

Oekraïne raakte bij de annexatie van de Krim praktisch zijn hele vloot kwijt. Een deel van de vloot is gelegerd in de haven van Odessa, maar de schepen in Sevastopol vielen in Russische handen. Poetin bood de Oekraïners twee jaar na de annexatie aan de vloot te komen ophalen. De Oekraïense vloot is geen enkele partij voor de Russische. Rusland beschouwt de Zwarte Zee sinds de annexatie van de Krim praktisch als zijn achtertuin en heeft de militarisering van het gebied sterk opgevoerd. Het eist ook de territoriale wateren rond de Krim op.

Illegale brug

Oekraïne protesteerde heftig tegen de aanleg van de Krim-brug die $3.7 miljard heeft gekost en in het voorjaar van 2018 feestelijk door Poetin werd geopend. Het Westen zette zes bij de bouw betrokken bedrijven op een sanctielijst. Onder het mom van bescherming van de brug heeft Rusland de militaire scheepvaart in het gebied opgevoerd. De grensbewaking is in handen van de FSB, die afgelopen zomer al meer dan 148 Oekraïense en buitenlandse vrachtvaartuigen aan de ketting had gelegd en hun bemanning had verhoord, zo tekende journalist Christopher Miller van RFE/RadioLiberty destijds al op.

'Russische boten varen hier vlak langs, klaar om vanuit zee aan te vallen,' zei Galina Odnorog van de locale ngo Marioepol Sociale Beweging, die zich richt op de problemen rond de zee van Azov tegen Miller. 'En elke provocatie kan leiden tot oorlog. We leven op een kruitvat'.

Marioepol en het naburige Berdjansk zijn de twee grootste staal- en graanexporthavens aan de zee van Azov en geven tevens werk aan 20.000 mensen van honderden locale visserijbedrijven. Inwoners van Marioepol wendden zich al eerder tot de speciale monitoring-missie van de OVSE in Oekraïne met het verzoek hun missie uit te breiden tot de zee van Azov. De OVSE probeert zonder noemenswaardig succes de strijdende partijen in de Donbas uit elkaar te houden en moet de uitvoering van de vredesakkoorden van Minsk garanderen.

azov martial law in 10 regiosIn de rood gemarkeerde regio's is voor 30 dagen de noodtoestand afgekondigd

Een woordvoerder van de Europese Unie riep Rusland op de vrije doorvaart door de straat van Kertsj te garanderen en te de-escaleren. Het incident is een voorbeeld van instabiliteit wanneer de basisregels van internationale samenwerking in de wind worden geslagen. 'De bouw van de Kertsj-brug vond plaats zonder toestemming van Oekraïne en is een schending van Oekraïnes souvereiniteit en territoriale integriteit', aldus de EU-verklaring. 'Het heeft geleid tot militarisering van de zee van Azov en tot strengere controles op de scheepvaart in de straat.' De EU roept Rusland op met die controles te stoppen. Ook de NAVO eist de-escalatie van Rusland.

Gevaar van noodtoestand

Niet alle Oekraïense parlementsleden schaarden zich achter Porosjenko's actie. Ex-onderzoeksjournalist, nu lid van de Rada, Sergi Lesjtsjenko was er bijvoorbeeld, net als de Russen, van overtuigd dat Porosjenko met het uitroepen van de noodtoestand beoogde de presidentsverkiezingen uit te stellen. Hij staat slecht in de peilingen. 'Het plan van Porosjenko is duidelijk. Hij wil [tegenkandidaten] Vakartsjoek en Zelenski uit de race verdrijven. De presidentsverkiezingen naar de herfst verplaatsen, gelijk met de parlementsverkiezingen. Dat is in het belang van de macht, want het zal de negatieve publiciteit rond de tariefsverhogingen doen wegebben,' aldus Lesjtsjenko.

Drie Oekraïense oud-presidenten keerden zich eveneens tegen het uitroepen van de noodtoestand uit vrees voor het opschorten van burgerrechten en de aanstaande presidentsverkiezingen. Porosjenko heeft onder druk de duur van de noodtoestand inmiddels teruggebracht van 60 tot 30 dagen en beperkt tot 10 aan Rusland grenzende oostelijke regio's. Hij kondigde ook aan dat hij van plan is begin december alles in gang te zetten voor de presidentsverkiezingen van 31 maart 2019. Hoewel Porosjenko bezwoer dat de burgerrechten niet zullen worden opgeschort, zijn lang niet alle politici in Oekraïne er gerust op dat de president geen misbruik zal maken van de situatie. In de Kyiv Post wordt hier uitgelegd wat de beperkingen voor burgers zouden kunnen betekenen.

(Bronnen: Meduza, TASS, BBC, Mediazona, RFE/RL, Hromadske, EEAS)

Lees hier over de economische oorlogsvoering van de Russen in de zee van Azov.

 

 

Wekelijkse update?

Iedere donderdag uitgelichte artikelen in uw mailbox

Eerst doorlezen? U kunt zich ook later aanmelden via de home pagina.

Als u in uw browser de cookies blokkeert, ziet u deze popup steeds weer. Daarvoor excuus.