De Kremlingezinde politicoloog Fyodor Lukyanov en historicus Alexei Miller publiceerden met 'Ingetogenheid in plaats van opdringerigheid' een blauwdruk voor een politieke koerswending van Rusland. Ze bepleiten Realpolitik, minder buitenlandse avonturen en het aanpakken van nijpende binnenlandse problemen. De auteurs zijn vernietigend over het Westen (‘Het liberalisme is een ideologie geworden die agressief vecht voor zelfbehoud') maar ook niet mals over Rusland zelf ('In de politieke en ideologische sfeer groeit de tendens naar een "monoloog" van de macht'). En ze hebben een opmerkelijke waarschuwing aan de eigen politieke elite: 'Als de EU en de NAVO middelen zijn om de Europese landen te behoeden voor een terugkeer naar vroegere zeden, dan is het niet verstandig hun ineenstorting te wensen'. Hier volgen hun belangrijkste conclusies.
door Fyodor Lukyanov en Alexei Miller
Kenmerkend voor de nieuwe situatie in de wereld is dat het meest geavanceerde en geprivilegieerde deel – het Westen – inmiddels de bron is geworden van de grootste onzekerheid, zeggen Miller en Lukyanov. In de VS overheerst de binnenlands-politieke strijd, maar al is Trump gekozen op het ticket van isolationisme, in werkelijkheid is 'America First' totaal anders uitgepakt.
‘Enerzijds wordt de buitenlandse politiek utilitair gebruikt voor het creëren van een atmosfeer die de president en zijn team uitkomt. Dat wil zeggen dat zij hoofdzakelijk een instrumenteel karakter draagt. Met andere woorden: de hele wereld is het strijdtoneel geworden voor de binnenlands-politieke strijd in de VS.
'Anderzijds is de Amerikaanse leiding ervan overtuigd dat het land niet zozeer het recht heeft wereldleider te zijn (een staat die de missie heeft bepaalde problemen op te lossen), maar veeleer de boss van de wereld (het sterkste land, dat in staat is iedereen te dwingen zijn lijn te volgen). Met dat doel mag geweld worden gebruikt, worden de regels overtreden en worden instituties genegeerd.’
Europa, zeggen de auteurs, is intussen verzonken in een interne crisis tussen het centrum en de periferie.
‘De stelselmatige uitbreiding van de Europese Unie ging uit van de vooronderstelling dat vroegere probleemlanden op de Balkan en in Oost-Europa zouden kunnen worden omgevormd door de eeuwige kringloop van conflicten en tegenstellingen te doorbreken, waarin zij al eeuwenlang waren verwikkeld. Een plan-B was niet voorzien. Nu is een verdere uitbreiding van de EU een uiterst onwaarschijnlijk scenario en bescherming zonder lidmaatschap dreigt het tegenovergestelde effect te krijgen – gefnuikte verwachtingen stimuleren de opkomst van nationalistische krachten en dat doet alle historische conflicten weer met nieuwe kracht opvlammen.
'Het opdoemen van een nieuwe serie conflicten op de Balkan, benevens de gebeurtenissen in het Nabije Oosten kunnen een omvangrijke zone van instabiliteit creëren. Het explosieve potentieel van landen als Macedonië of Bosnië is moeilijk te onderschatten.
'Een ander gevaar dat opdoemt in de leidende Europese landen zijn de processen die getriggerd worden door de vluchtelingenstroom. Het fenomeen van de “omgekeerde kolonisering”, vroeger een niet helemaal politiek-correcte metafoor, is langzaam aan werkelijkheid geworden.’
Dit alles, aldus Miller en Lukyanov, leidt tot een radicalisering van het politieke landschap en de ‘israëlisering van Europa’, waar terrorisme aan de orde van de dag is. Kortom: er is een einde gekomen aan de almacht van het Westen, die ontstond na de ineenstorting van de USSR. Het Westen is niet bij machte het systeem van de verzorgingsstaat in stand te houden ‘dat tijdens de Koude Oorlog ontstond als tegenwicht tegen de communistische dreiging'. De westerse politici hebben het vertrouwen van de kiezers verloren en daarmee hun legitimiteit.
Geen alternatief voor liberale mainstream
‘Het Westen heeft geprobeerd zijn instituties, vooral de NAVO, die vroeger slechts een van de vectoren van het systeem was, te beschouwen als zijn enige ruggengraat.’ Dat is mislukt, maar voor de liberale mainstream is vooralsnog geen ideologisch alternatief, aldus de auteurs.
‘Het liberalisme is een ideologie geworden die agressief vecht voor zelfbehoud. Het is niet gebouwd op de dialoog met opponenten, maar op hun discreditatie en verdringing uit het politieke speelveld. Dat juist Rusland – deels uit vrije wil, deels door de omstandigheden – de belichaming is geworden van de anti-liberale trend, creëert een omgeving van verscherpte conflicten en onverwacht heftig verzet.'
Het liberalisme is een ideologie geworden die agressief vecht voor zelfbehoud
'De mislukte pogingen om Rusland in te lijven bij het EU-NAVO-project hebben niet geleid tot een heroverweging van dat model, waarin meer rekening wordt gehouden met de Russische contekst, en af te zien van de axiomatische Brusselse normen en regels, maar juist tot antagonisme jegens Rusland dat direct is ingedeeld in de traditionele categorie van “de vijand staat aan de poorten”.’
Samenwerking met Rusland ligt voorlopig niet in het verschiet, aldus Lukyanov en Miller, maar Eurosceptische en nationalistische bewegingen in het Westen hebben niet genoeg intellectueel kapitaal om alternatieven te bieden. Het Europese establishment probeert die protestbeweging op te slokken en te incorporeren, zoals het dat ook na de jaren 60 heeft gedaan. ‘Voor binnenlandse consolidatie is een vijand van buiten altijd nuttig en die rol is vooralsnog Rusland toebedeeld.’
In shock over Trump
Europa is intussen in shock over Trump, constateren de auteurs: ‘De Oude Wereld, die de wil noch de mogelijkheden voor “strategische autonomie” heeft getoond, is bereid praktisch elk leiderschap van de VS te accepteren, als men daar maar niet afziet van de prioriteit van het atlantische partnerschap.’ Berlijn is bang een leidende rol in Europa op zich te nemen.
‘Voor Rusland is de rol weggelegd van de bron van de problemen en niet van bondgenoot bij oplossingen. De Russische dreiging is een instrument geworden om de "terugkeer" van de VS naar Europa te bewerkstelligen. Rusland wil geen rol spelen in deze blauwdruk die niet door hem is bedacht en eiste een revisie. Maar niemand is bereid rekening te houden met de mening van Moskou. Men vindt dat Rusland het recht niet heeft dat te eisen, aangezien het op de langere termijn beschouwd wordt als een uitdovend politiek-economisch subject. De opflakkeringen van zijn in ere herstelde militair-politieke mogelijkheden zijn niet meer dan een tijdelijk verschijnsel.
‘In alle crisissituaties in Europa hebben de deelnemers in meerdere of mindere mate geprobeerd de "Russische factor" uit te spelen. Rusland is er van beschuldigd dat het de vluchtelingenstromen stimuleert, invloed heeft gehad op de stemming over de Brexit, de mailbox van Macron nog op de dag voor de verkiezingen heeft gehackt, de positie van kanselier Merkel in de aanloop naar de parlementsverkiezingen probeert te ondermijnen.
'In Hongarije begonnen de demonstraties tegen de druk van premier Viktor Orban op de Centraal-Europese universiteit onder de leuze van de verdediging van de academische vrijheid, maar vanaf zeker moment werd de slogan: "Russen, ga naar huis!" Dat was een toespeling op Orbans sympathie voor Poetin en de zogenaamde mogelijkheden van het Kremlin om Orban te manipuleren. De hashtag “Dit hebben de Russen gedaan” is een afspiegeling van de alomgebruikte verklaring van de “Russische dreiging”. Maar de culminatie werd het schandaal over Trumps ontslag van FBI-directeur James Comey, toen de Amerikaanse publieke opinie serieus discussieerde over de vraag of deze personeelsbeslissing van de Amerikaanse president voortvloeide uit afspraken met de president van Rusland.
‘Sinds de lente van 2017 is de 'Russische kaart' praktisch officieel veranderd in een politieke stormram, met behulp waarvan de ontelbare tegenstanders van Trump zijn afzetting hopen te bereiken.’ De auteurs vergelijken dat met de periode van het McCarthyisme.
‘De hedendaagse demonisering van Poetin en Rusland hangt al nauwelijks meer af van concrete meningsverschillen in de internationale betrekkingen. Ze is een ideologische factor geworden in de interpolitieke strijd in het Westen. Poetin vervult in dit wereldbeeld de rol van een ideologisch, coördinerend en financierend centrum voor die krachten in de VS en de landen van de EU, die worden betiteld als "niet-liberaal" of zelfs "anti-liberaal".
'Die botsing wordt niet meer voorgesteld als een routinematige partijstrijd om de macht of een belangenconflict binnen de westerse gemeenschap, maar als een compromisloos gevecht om de enig juiste ideologie en het enige juiste waardensysteem.’
Slecht nieuws voor Rusland
De auteurs noemen dit slecht nieuws voor Rusland: pragmatisme heeft plaatsgemaakt voor ideologie. Waren er tijdens de Koude Oorlog nog verschillende opvattingen over de USSR, nu vindt een ongekende instrumentalisatie van Rusland plaats. Voor Trump is Rusland als kleine speler onbelangrijk, hij was slechts pro-Russisch omdat hij anti-Obama was. Hij heeft maar één belang: handelsvoordelen voor Amerika, zeggen Lukyanov en Miller.
De demonisering van Poetin is een ideologische factor geworden in het Westen
Rusland heeft het Westen de laatste decennia steeds uitgedaagd: ‘Zijn gedrag heeft Rusland daarbij vaak gelegitimeerd door te verwijzen naar het feit dat het niet de eerste was die formele of informele conventies heeft geschonden, maar dat het dat deed in reactie op de daden van het Westen. Maar deze “spiegel”- benadering had minder effect dan het leek. Veel acties van Rusland “kwamen in de lucht te hangen”, waar het erkenning door de buitenwereld betrof, maar hadden wel een bepaald propagandistisch effect en dwongen respect af voor de “driestheid” van het gedrag.’
Die spiegelreflex werkt niet meer, waarschuwen de auteurs. ‘De politieke crisis van de Amerikaanse leiding kan de meest uiteenlopende buitenlands-politieke gevolgen hebben.'
Het enige wat er voor Rusland op zit is ‘een lijn aanhouden die gericht is op afstand houden (ottsjoezjdenije) zonder confrontatie’. Rusland zal in het hart van een binnenlandse Amerikaanse strijd blijven en voor ons is dat een verloren strijd: 'elke deelname zal door beide partijen onmiddellijk tegen ons worden gebruikt'.
Rusland heeft geen aantrekkelijk en overtuigend ontwikkelingsmodel
Daarnaast moet Rusland beseffen dat het er niet in zal slagen Europa weg te lokken van de VS.
‘De VS hebben nog steeds veel krediet, een erfenis uit de tijden van het Marshall-plan en de Koude Oorlog, versterkt door tientallen jaren nauwgezet werken aan de opleiding van atlantisch georiënteerde elites in de Oude Wereld. Rusland heeft geen vergelijkbare reserves, geen aantrekkelijk en overtuigend ontwikkelingsmodel. Wat die delen van Europa betreft waar Rusland een aanzienlijk symbolisch kapitaal heeft (vooral in de Balkan), toont de ervaring dat pogingen om dat te benutten uitsluitend negatieve resultaten hadden.
‘De waslijst van bezwaren tegen Rusland beperkt zich niet tot de Krim en zijn rol in het oosten van Oekraïne. Hij omvat ook de verwerping van de Russische leiding als ongeneeslijk vijandig tegenover de liberale waarden, het afwijzen van de Russische koers ter reanimatie van zijn militair potentieel en de ontkenning van Ruslands aanspraak op een gelijkwaardige onderhandelingspositie in de verhoudingen met het Westen.’
Rusland moet dus niet hopen op samenwerking met Europa, aldus de auteurs, ‘maar het is helemaal niet vanzelfsprekend dat een hypothetische ineenstorting van de Europese Unie en van het Atlantische project gunstig zou zijn voor Moskou’.
Te vaak is Rusland meegesleurd in de puinhopen van Europa. ‘En als de EU en de NAVO middelen zijn om de Europese landen te behoeden voor een terugkeer naar vroegere zeden, dan is het niet verstandig hun ineenstorting te wensen. Vooral niet omdat, naar alle waarschijnlijkheid, de expansiedrift van beide organisaties duidelijk is verminderd.’
Europa blijft de belangrijkste handelspartner en cultureel-historische identificatiebron voor Rusland, aldus Loekjanov en Miller. ‘Daarom moet de Russische inspanning van systematische en langdurige aard zijn en niet gericht zijn op direct resultaat, maar op het creëren van steunpunten voor de toekomst.'
De ineenstorting van de Europese Unie en de NAVO zijn niet per se gunstig voor Moskou
Intussen is Europa een regionale kwestie. Veel belangrijker voor Rusland is de rol van China. De verhoudingen tussen de VS en China zijn moeizaam en Rusland heeft daar geen invloed op. ‘Elke verandering in de verhoudingen tussen Beijing en Washington heeft effect op de contekst waarin Moskou moet opereren. Het probleem Noord-Korea is voor Moskou heel belangrijk. In de eerste plaats moet Rusland zich zorgen maken over de bedreiging van de stabiliteit van het Verre Oosten. Ten tweede is het een aanleiding voor het plaatsen van Amerikaanse antiraketinstallaties en manoeuvres van de Amerikaanse vloot. Ten derde veroorzaakt het ongemak in de verhoudingen met Beijing, dat van Rusland steun eist voor zijn nog niet geformuleerde positie.’
Rusland, zeggen de auteurs, moet zich realiseren dat China zijn verhouding met de VS voor ons niet op het spel zal zetten. ‘Beijing wil uit alle macht een nieuwe modus vivendi met de VS vinden en is bereid zich (althans voor dit moment) te verzoenen met financiële kostenposten en zelfs een zekere reputatieschade.’
Ook legitimiteitscrisis in Rusland
In het tweede deel van hun betoog gaan de auteurs over tot een analyse van de binnenlandse situatie in Rusland, dat geconfronteerd wordt met ‘nieuwe transformaties’.
‘Bij alle verschillen in de problemen waar de westerse landen en Rusland zich voor geplaatst zien zijn er paradoxale gelijkenissen en overeenkomsten. In de jaren 2012-2013 werd Rusland geconfronteerd met een crisis van de legitimiteit van de macht en met de onvermijdelijkheid van het begin van economische stagnatie en zelfs recessie.
‘In 2013-2015 moest Vladimir Poetin zijn legitimiteit vooral bevestigen via de buitenlandse politiek. In de jaren 2011-2013 ging de scherpste kritiek aan het adres van de leidende elite vooral uit van Russische nationalisten van verschillende kleur, die de overheid betichtten van de uitverkoop van de nationale belangen.
‘Volgens deze kritiek hebben de machthebbers hun kapitaal, hun gezinnen en hun onroerend goed in het buitenland geparkeerd en waren zij daarom op geen enkele manier bereid tot een conflict met het Westen. De stilzwijgende acceptatie van het "verlies" van Oekraïne zou het meest duidelijke en overtuigende bewijs van de juistheid van deze stelling zijn geweest. De escalatie van de inzet in het conflict om Oekraïne en de hereniging van de Krim [met Rusland] waren tot op grote hoogte een afgedwongen maatregel om een verdieping van die legitimiteitscrisis te voorkomen.
De bevolking verenigde zich rondom de vlag en toonde zich bereid de broekriem aan te halen
'Gelijktijdig werd zo een antwoord geformuleerd op de vraag wie verantwoordelijk was voor de economische stagnatie, waarvan de fundamentele redenen liggen bij de structurele beperkingen van het [in Rusland] ontstane systeem. Tegen de achtergrond van een confrontatie met het Westen koppelde men zo de crisis officieel aan de [westerse] sancties en de daling van de olieprijs. De bevolking reageerde daar op door zich te verenigen rondom de vlag en zich bereid te tonen de broekriem aan te halen. Zo werd de legitimiteit bekrachtigd van Poetin als nationaal leider, die bereid is veel op het spel te zetten vanwege de respectabiliteit van het land. De beroemde 86% steun was authentiek.
‘Maar al tegen 2016 was het effect van de Krim uitgewerkt, zelfs na de versterking door de Russische operatie in Syrië. De verwachtingen van de Russen zijn heden ten dage vooral op binnenlandse problemen gericht. De behoefte het land te ontwikkelen wordt steeds uitgesprokener en breder gedragen. De buitenlandse politiek is niet meer het belangrijkste theater, hoezeer de televisie deze focus ook in stand probeert te houden. Als de verkiezingsmarathon in 2018 succesvol wil zijn moet de campagne gericht zijn op een binnenlandse agenda, op een visie op onze toekomstige ontwikkeling.
‘In de binnenlandse politiek hebben de Russische autoriteiten het afgelopen jaar geen antwoorden gegeven op de belangrijkste vragen. Er is noch in economische, noch in politieke zin een enigszins heldere toekomstvisie gegeven. In de politieke en ideologische sfeer zijn eerder groeiende tendenzen waarneembaar naar een ‘monoloog’ van de macht. Het probleem van het internationale imago, dat in de jaren 2000 en in het begin van het tweede decennium een aanzienlijke rol speelde, houdt de machthebbers niet meer bezig. Er is een toenemende tendens naar beperkingen op de burgerlijke vrijheden, de profanatie van het idee van een dialoog met de samenleving, er worden voluntaristische beslissingen genomen in de sfeer van sociaal-politiek beleid.
'Symbolisch voor die benadering is het grootschalige renovatieproject in Moskou [burgemeester Sobjanin besloot tot de grootschalige afbraak van jaren-50-flats die daartoe plompverloren werden onteigend - red.]. Dat besluit kwam van bovenaf, wat slecht is te verklaren vanuit het oogpunt van praktische doelmatigheid. Bovendien ondermijnt het het gevoel dat het belangrijkste, ja vaak enige privébezit van de mensen beschermd is, terwijl het tegelijkertijd niet meer is dan een imitatie van overheidszorg voor de bevolking en voor vernieuwing.
‘Een merkbare opleving van de Russische economie zal beperkt blijven als die niet wordt ondersteund door wezenlijke institutionele veranderingen. Overbodige regelgeving, de belastingdruk, het ontbreken van toegankelijke kredietverschaffing en het gebrek aan bescherming voor eigendom – dat zijn allemaal sleutelfactoren, die de ontwikkeling van het midden- en kleinbedrijf belemmeren. En het probleem van de legitimiteit van het grootschalige privébezit, dat het resultaat is van de veilingen en andere bijzonderheden van de privatisering van de jaren 90, zullen wij nog lang met ons meedragen [de auteurs doelen op de naasting van de grote staatsbedrijven door een kleine klasse van oligarchen - red.].
‘Geen van deze problemen kan met zuiver technocratische middelen worden opgelost. Ook in de sociaal-politieke sfeer zijn veranderingen nodig. In dat opzicht zal de verkiezingscampagne van 2017-2018, waarvan de uitkomst, als we de dingen bij de naam noemen, duidelijk en voorbestemd is, reële betekenis hebben. Ze moet aantonen dat er een levendige politieke ‘drive’ aanwezig is, dat het systeem de capaciteit heeft te reageren op de dynamiek van maatschappelijke veranderingen en de veranderende behoeften van de bevolking.
Parallel met Westen
‘Tussen de Russische en westerse agenda is nog een parallel. In alle leidende landen is het grootste probleem de opkomst van het zogenaamde “populisme” – protestgroepen die groeien dankzij het verzet van burgers tegen het impopulaire establishment. Rusland bevindt zich in een bijzondere positie omdat het een uitzonderlijk politiek systeem heeft, maar staat niet geïsoleerd van wereldwijde tendenzen. Het vertrouwen van de Russen in de politieke instituties en in de meerderheid van de vertegenwoordigers van de heersende klasse is bijzonder laag, net zoals het vertrouwen van de Europeanen in Brussel of van de Amerikanen in Capitol Hill. Maar de Poetin-factor compenseert die kloof. Door allerlei omstandigheden wordt de president niet beschouwd als deel van de heersende klasse.
De president wordt niet beschouwd als onderdeel van de heersende klasse
‘In de winter van 2011-2012, toen de Russische grote steden een uitbarsting van protest van het “vooruitstrevende” deel van de samenleving doormaakten, heeft Poetin afstand gedaan van zijn positie van “president van alle Russen”, door te kiezen voor de meerderheid tegen de ontevreden hoofdstedelijke minderheid. Daarmee vulde hij de niche, die diezelfde “populistische krachten” hadden kunnen benutten, hij kreeg er als het ware een “bijbaan als Trump" bij. Dat consolideerde de positie van de machthebbers, maar had ernstige gevolgen voor het Russische politieke systeem. Maar één enkele leider is, zeker in tijd, slechts beperkt in staat om het gebrek aan legitimiteit van de instituties te compenseren. Diversificatie van legitimiteit is een zware opgave voor de verkiezingscampagne voor Poetins nieuwe termijn.’
Lukyanov en Miller geven vervolgens een historische analyse van Rusland, waarin ze de twee fiasco’s van de 20ste eeuw omschrijven. Het Russische imperium ‘stortte ineen met de revolutie’ en de USSR ‘viel uiteen’, uitgeput door de Koude Oorlog en de wapenwedloop. Inmiddels ‘worstelt Rusland met dezelfde problemen van “onduidelijkheid en bezorgdheid over de toekomst” als de meeste landen van de wereld. Het land is de schokken van 2013-2016 behoorlijk goed doorgekomen en heeft bewezen dat het een reservoir aan stevigheid heeft. Maar het is nu weer kwetsbaar omdat serieuze sociaal-economische hervormingen moeten worden doorgevoerd, die bovendien ook correcties op het politieke systeem behoeven. In deze omstandigehden worden maximale prudentie in de buitenlandse politiek en een afzien van onverwachte bewegingen, zelfs wanneer zij van buitenaf worden geprovoceerd, het imperatief.
‘De koers van de Amerikaanse administratie richting remilitarisering en herbewapening, ook in de nucleaire sfeer, die wordt doorgevoerd terwijl de vroegere controlemechanismen op bewapening zijn uitgeput en de termijnen van de fundamentele bewapeningsakkoorden spoedig aflopen, verhoogt nog het niveau van onzekerheid.’
Poetin, zeggen de auteurs, heeft gebruik gemaakt van de tactiek van onverwachte zetten, maar dat bergt het gevaar in zich dat hij wordt beschouwd als een onbetrouwbare partner. Die tactiek is uitgewerkt en hij is daarin overtroefd door Trump. Economische oorlogsvoering is bovendien nooit Ruslands sterkste punt geweest. De wereld heeft behoefte aan rust.
‘De functie van exporteur van stabiliteit is vacant, en de behoefte aan zijn diensten groeit. Sterker nog: er is groeiende ergernis over de daden van die landen die, in hun eigen conjuncturele belang en zonder rekening te houden met anderen, de situatie verder destabiliseren. Het begrip “algemeen heil” zal naar alle waarschijnlijkheid een belangrijke rol spelen in de politieke en ideologische hervorming van de wereld.’ De tijd van ‘deconstructie’ is voorbij, aldus de auteurs. Het is tijd voor iets constructiefs.
‘Rusland moet zijn aangezicht veranderen en de nadruk gaan leggen op het feit dat het land in staat is de wereld, zijn partners en buren iets te bieden. Objectief gesproken kan Rusland praktisch als enige en onvervangbare beschermheer van stabiliteit optreden, in Eurazië, vooral in Centraal-Azië, waar de kwantiteit van de binnenlandse problemen onvermijdelijk omslaat in kwaliteit. Rusland is een onvervangbare schakel bij de verwezenlijking van de meest betekenisvolle projecten in Eurazië, heeft een keur aan politiek-diplomatieke en militaire instrumenten die noodzakelijk zijn voor de oplossing van talloze wereldproblemen.
‘Dit potentieel moet het fundament zijn van de Russische positionering in de internationale arena. Toekomstgerichtheid en oplossingsgerichtheid moeten de basis van het narratief vormen en hoe minder er een beroep gedaan wordt op het verleden, hoe beter. Dat zal ook de positie van Rusland in verhouding tot niet-westerse landen als China, India, Iran etc. versterken. Die zijn weinig geïnteresseerd in Ruslands fixatie op zijn eigen agenda, die verband houdt met het einde van de Koude Oorlog.’
Protectionisme en oplossing van de binnenlandse problemen moeten de nieuwe norm worden, schrijven de auteurs.
‘Onder deze omstandigheden moet ook Rusland zijn dadendrang in de buitenlandse politiek beperken, die steeds voelbaardere problemen voor de binnenlandse ontwikkeling creëren, vooral vanwege de beperkte toegang tot technologie en kapitaal. Er is een algehele disproportionaliteit van de prioriteiten in de militair-strategische sfeer.
Het is met name het ontoereikende economische potentieel van Rusland dat de samenwerking in de Euraziatische Economische Unie, evenals met China en de rest van Azië in de weg staat. Rusland kan energiegrondstoffen en wapens leveren, evenals protectie in algemene zin, maar dat is onvoldoende als het niet in staat is een omvangrijke markt en een gediversifieerde economie te bieden.
‘Een ingetogen buitenlandse politiek moet steunen op nucleaire afschrikking als sleutelelement van veiligheid.’
De auteurs wijzen erop dat de unieke ontwikkelingen in de Russisch-Amerikaanse betrekkingen voor Rusland ook een voordeel kunnen hebben: ‘het kan ons helpen ons te ontdoen van de ziekelijke fixatie op Amerika’.
Dit kan ons helpen ons te ontdoen van de ziekelijke fixatie op Amerika
‘Moskou heeft geen invloed op de gebeurtenissen in de VS, kan er geen voordeel aan ontlenen en is bepaald niet in de positie partners te vinden in het verzet tegen de VS. Nu is het tijd om ons bezig te houden met zaken die niet afhangen van de positie en de rol van Washington.
Oekraïne en Syrië
‘Een zeer actuele opgave voor Rusland wordt de zoektocht naar een uitweg uit de twee scherpste conflicten van de laatste jaren, die een bepalende rol hebben gespeeld bij de oplossing van problemen uit de periode die achter ons ligt, maar in de nieuwe omstandigheden een factor van kwetsbaarheid vormen. Dat zijn Oekraïne en Syrië.
‘In beide gevallen kan Rusland worden meegezogen in een perspectiefloze escalatie bedoeld om strategische punten te scoren, waarbij het het risico loopt veel te verspelen wat eerder in de binnen- en buitenlandse sfeer is bereikt.
'Oekraïne zal verder afzakken en loopt het risico een failed state te worden of zelfs uiteen te vallen, als het Westen en Rusland blijven wachten “wie het eerste met zijn ogen knippert”. Het meest waarschijnlijk is een variant van een langdurig voortduren van de huidige halfslachtige toestand waarbij de kwestie een uitzichtloze crisis wordt aan de periferie van Europa. De drijvende kracht vormt niet zozeer de wens van de buitenlandse deelnemers om iets te bereiken dan wel het streven “geen gezichtsverlies te lijden” of de tegenstander punten te laten scoren.
'Rusland loopt dankzij zijn begrijpelijke historische en geostrategische betrokkenheid grote risico’s en de kans is zeer groot dat Oekraïne op allerlei manieren een serieuze hinderpaal voor Rusland wordt. Een actieplan voorstellen lijkt, gezien de reële binnenlands-politieke omstandigheden in Oekraïne, momenteel niet mogelijk. Het doel moet zijn een stabiele balans tussen de verschillende belangen te vinden met zo min mogelijk risico’s.
‘Hetzelfde geldt voor Syrië. Rusland heeft het maximum aan internationaal-politiek dividend gehaald uit zijn deelname aan de Syrische campagne: het behoud van het huidige regime en de afwending van de definitieve ineenstorting van de staat. Maar de mogelijkheden van Moskou om de Syrische problemen op te lossen met militaire macht en politiek-diplomatieke samenwerking met niet-arabische staten als Iran en Turkije zijn beperkt. Verdere betrokkenheid in Syrië en een Moskou dat garant moet staan voor de overleving van de clan van Assad onttrekken slechts middelen die nuttiger kunnen worden aangewend.
‘Diplomatieke inspanningen ter normalisering van de situatie zijn uiterst belangrijk, voor zover zij noodzakelijk zijn voor een geleidelijke beperking van onze aanwezigheid en onze rol en niet voor expansie. Een langdurige aanwezigheid in Syrië, als daar geen reële stabilisering plaatsvindt, maakt dat land voor Rusland een schadepost.
'Rusland is hierin geen uitzondering. Het militaire en buitenlands-politieke potentieel, dat is geërfd van de USSR, maakt het onvermijdelijk tot een wereldspeler. Maar het land moet de economische groei scheppen die in overeenstemming is met zijn buitenlands-politieke potentieel en de eisen van een zeer concurrerend economisch milieu. Lukt dat niet, dan zal de kloof groeien en steeds gevaarlijker crises provoceren. Rusland staat ook voor de taak om de functionaliteit en de legitimiteit van zijn instituten te versterken, om de stabiliteit van zijn politiek systeem in crisissituaties te verhogen.
‘Een rechtsstaat, politiek pluralisme en mensenrechten waren een vast onderdeel van de Russische beweging richting Europa. Die vector heeft een nederlaag geleden. Betekent dat dat we bereid zijn af te zien van dergelijke doelen, waarmee we erkennen dat die zonder Europees perspectief voor ons geen zelfstandige waarde vertegenwoordigen? Zijn wij in staat als een zelfstandige sociaal-politieke gemeenschap te werken aan een oplossing van die opgaven, zonder in vreemd vaarwater te komen?
‘De antwoorden op die vragen bepalen de toekomst van het land en we moeten ze zoeken zonder de hoop “te steunen op de betrouwbare schouder van een vriend”. De buitenlandse politiek van Rusland moet onder deze omstandigheden gebaseerd zijn op ingetogenheid en het scheppen van gunstige omstandigheden voor de binnenlandse transformatie van onze samenleving.’