Dossier Kremlin
Het Kremlin: centrum van de Russische macht
Het Kremlin is het traditionele middelpunt van de Russische politiek. Het Kremlin is een ommuurd complex in het hart van Moskou, dat regeringsgebouwen, paleizen en kerken omvat. Tegenwoordig zetelt de president van Rusland er; vroeger heersten tsaren en communisten hiervandaan over het Russische Keizerrijk en de Sovjet-Unie. De term ‘Kremlin’ wordt daarom vaak gebruikt als synoniem voor de heersende macht in Rusland. Na de val van het communisme verschoof een deel van de macht naar de deelrepublieken, provincies en steden. President Poetin maakte vanaf zijn aantreden in 2000 het Kremlin opnieuw tot het absolute centrum van de macht. Zijn heerschappij lijkt voorlopig verzekerd. Bij de laatste Russische presidentsverkiezingen in 2018 werd hij verkozen voor een termijn van zes jaar.
De binnenlandse politiek van Rusland wordt gedomineerd door het Kremlin. De Doema volgt vrijwel altijd het regeringsbeleid. Alleen in de regio's weten lokale politici de heersende macht soms verrassend te weerstaan.
Dossier Binnenlandse politiek
Binnenlandse politiek van Rusland
De binnenlandse politiek van Rusland wordt gedomineerd door het Kremlin. Het parlement levert geen noemenswaardige oppositie. In de Doema, het lagerhuis, zitten enkel politici die door het Kremlin worden getolereerd en het beleid van president Poetin volgen. De Federatieraad, het hogerhuis, wordt samengesteld door Poetin en lokale gouverneurs die hun positie veelal aan hem te danken hebben. Het meeste tegenstand krijgt de heersende macht daarom in de regio’s, hoewel de macht van van lokale bestuurders onder Poetin flink is ingeperkt. Onder Jeltsin genoten sommige deelrepublieken binnen de net gevormde federatieve staat ongekend veel vrijheid, maar inmiddels heeft Moskou de touwtjes weer stevig in handen. Zo worden gouverneurs niet meer altijd direct gekozen, en worden kansrijke kandidaten geweerd van deelname aan verkiezingen. Toch zijn er nog altijd republieken, oblasts, krajs en steden waar lokale oppositiepolitici het tegen de heersende macht opnemen. Tijdens de regionale verkiezingen in september 2019 leed machtspartij Verenigd Rusland op verschillende plekken een verrassende nederlaag, die mede te danken was aan de ‘slim stemmen’ campagne van oppositieleider Aleksej Navalny.
Het post-Koude Oorlogtijdperk is voorbij. Door de verkiezing van president Trump in de Verenigde Staten krijgt de alternatieve orde, die Rusland al jaren voorstaat, een nieuwe dimensie.
Dossier Buitenlandse politiek
Buitenlandse politiek van Rusland
De buitenlandse politiek van Rusland in het post-Koude Oorlogtijdperk lijkt een nieuwe fase te zijn ingegaan. Na eerst vooral op papier te hebben gepleit voor een nieuwe multipolaire wereldorde, voegt Rusland sinds 2014 steeds meer de daad bij het woord. Daar waar de kans zich voordoet, probeert Moskou actief tegenwicht te bieden aan de westerse dominantie van na 1989. Door de verkiezing van Donald Trump in de Verenigde Staten krijgt deze alternatieve orde, die Rusland voorstaat, een nieuwe dimensie. De wereldkaart wordt opnieuw getekend. Dichter bij huis probeert Rusland zijn vroegere invloedssfeer te behouden. De Roesski Mir-doctrine, die bepaalt dat Russen in het buitenland kunnen rekenen op bescherming van Moskou, speelt hierin een belangrijke rol. Op deze manier probeert Rusland bijvoorbeeld invloed uit te oefenen op de taal en religie in de voormalige vazalstaten. In Oekraïne legitimeerde de doctrine zelfs gewapende inmenging en annexatie.
Dossier Oekraïne
Oekraïne en Rusland in conflict
Het conflict tussen Oekraïne en Rusland ontstond in het najaar van 2013. De Oekraïense regering stond op het punt een associatieverdrag te sluiten met de Europese Unie, maar werd op het laatste moment door Moskou overgehaald om niet te tekenen. In plaats van het associatieverdrag met de EU sloot Kiev een economische deal met Rusland. Hierop brak de pro-Europese opstand Euromajdan uit. Deze opstand leidde tot de vlucht van president Janoekovitsj. Volgens Rusland en pro-Russische rebellen ontstond er een dreigende situatie voor Russen in Oekraïne. Dit was voor Rusland het argument om in te grijpen: het annexeerde de Krim en steunde de gewapende opstand in het oosten van Oekraïne. President Porosjenko, de opvolger van Janoekovitsj, slaagde er niet in de oorlog in de Donbas te beëindigen en de grootschalige corruptie in het land aan te pakken. De komiek Zelensky, die bij de Oekraïense verkiezingen van 2019 werd gekozen tot president, beloofde af te rekenen met corruptie en alles te doen om vrede te brengen in de Donbas. Zal Zelensky slagen, waarin Porosjenko faalde?
In de Russische oorlog tegen Oekraïne zijn de Oekraïners eerste en belangrijkste slachtoffer. Maar ook Russen worden geraakt.
Dossier Stemmen uit de oorlog
Wat Oekrainers en Russen meemaken en vinden
In de Russische oorlog tegen Oekraïne zijn de Oekraïners eerste en belangrijkste slachtoffer. Maar ook Russen worden geraakt. Terwijl de Oekraïense maatschappij van bovenaf wordt gebombardeerd, wordt de Russische van binnenuit kapot gemaakt.
Raam op Rusland biedt een platform aan stemmen uit beide samenlevingen. Dit podium wordt mede mogelijk gemaakt door steun van het 
Europa heeft in Russische ogen een dubbelgezicht. Het is een lucratieve afzetmarkt. Maar Europa is ook een bedreigend handelsblok dat pacteert met Amerika.
Dossier Nederland en Europa
Rusland tegenover Nederland en Europa
De relatie tussen Nederland en Europa enerzijds en Rusland anderzijds is gespannen. Economisch zijn de machtsblokken sterk van elkaar afhankelijk, maar de verhoudingen worden bemoeilijkt door verschillende kwesties. Europa legde sancties aan Rusland op vanwege de annexatie van de Krim, de steun aan rebellen in Oost-Oekraïne en het neerhalen van vlucht MH17. Die laatste gebeurtenis raakte Nederland in het bijzonder, wat de betrekkingen tussen Rusland en Nederland verder bemoeilijkt. Verder maakt men zich in de EU zorgen over Russische desinformatie. Rusland maakt zich op zijn beurt zorgen over de uitbreiding van de EU en NAVO. Het Europese associatieverdrag met Oekraïne ging Moskou te ver. Het Rusland van Poetin zet zich mede daarom af tegen het Westen. Rusland vindt dat het als grootmacht niet erkend wordt en voelt zich vernederd en genegeerd. Het land wil een conservatief alternatief zijn voor het decadente 'Gayropa'.
DOSSIER BELARUS
Belarus: een soevereine staat of provincie van Rusland?
Belarus wordt sinds 1994 bestuurd door Aleksandr Loekasjenko, een vroegere kolchozvoorzitter, die aanvankelijk populair was doordat hij de Witrussische bevolking orde en sociale zekerheid bood. In augustus 2020, toen hij zich voor de zesde maal wilde laten herkiezen, kwam de bevolking massaal in opstand tegen de verkiezingsfraude en de zware mishandeling van vreedzame betogers.
Met de hulp van Poetin hoopt Loekasjenko in het zadel te blijven. Dat is niet gratis: Poetin verlangt dat Belarus het 20 jaar oude verdrag over de Uniestaat gaat naleven. Belarus wordt in dat geval niet veel zelfstandiger dan een Russische provincie.
Dossier Economie
De economie van Rusland
De economie van Rusland is door de dubbele klap van de lage olieprijs en de westerse sancties in een recessie geraakt. Voorlopig houden de sancties stand en aan de oliebonanza lijkt een definitief einde gekomen. Om de Russische economie weer vlot te trekken zijn draconische hervormingen nodig. Maar het ziet er niet naar uit dat Poetin de economie zal laten prevaleren boven zijn geopolitieke aspiraties.
Dossier defensie
Het leger van Rusland verandert
Het zogeheten 'militair-industrieel complex' is het afgelopen decennium een hoeksteen van het Russische regeringsbeleid geworden. Leger, vloot en luchtmacht worden stapsgewijs hervormd en geprofessionaliseerd. De Russische defensie-uitgaven zijn gegroeid en de wapenexport floreert. In vergelijking met Europese landen besteedt Rusland een hoog percentage van het bruto binnenlands product aan de krijgsmacht. Naast de begrotingen van de wereldmachten China en de VS is het Russische defensiebudget echter relatief bescheiden. Mede dankzij gelikte PR-campagnes en effectieve acties van het Russische leger in Syrië en Oekraïne, is het imago van het leger van Rusland verbeterd en de politieke invloed ervan gegroeid. Tegelijkertijd lijkt Ruslands defensiebeleid steeds meer te verschuiven naar het internet en de inlichtingendiensten.
Poetin beloofde bij zijn aantreden dat onder zijn bewind de ‘dictatuur van de wet’zou heersen. Maar ook onder Poetin is justitie - nog steeds - een instrument van de machtigsten.
Dossier Rechtsstaat en Civil Society
Ideaal van democratische rechtsstaat is ver weg
Poetin beloofde bij zijn aantreden dat onder zijn bewind de ‘dictatuur van de wet’ zou heersen. Dat klonk streng, maar rechtvaardig. Maar de ontwikkeling naar een democratische rechtsstaat, die Rusland volgens artikel 1 van de grondwet is, zet niet door. Justitie is in Rusland – nog steeds – een instrument van de machtigsten. Van een echt invloedrijke civil society is in Rusland ook geen sprake. Na de val van het communisme kregen maatschappelijke organisaties de ruimte, maar inmiddels lijkt de bloeitijd van de civil society in Rusland alweer voorbij. Niet omdat mensen niet meer willen opkomen voor hun belangen, maar omdat het Kremlin de controle probeert terug te pakken.
Dossier Cultuur
Cultuur in Rusland
De Russische cultuur is rijk en veelomvattend. Rusland heeft niet alleen wereldberoemde literatuur, balletten en muziek voortgebracht, maar kent ook een levendige volks- en jeugdcultuur. Cultuur kan, zeker in Rusland, niet los worden gezien van maatschappelijke en politieke ontwikkelingen. Kunstenaars reageren zelf op politieke ontwikkelingen, maar worden ook gebruikt, misbruikt en onderdrukt door de machthebbers. Dit gebeurde in Rusland ten tijde van het communisme, maar gebeurt nog steeds.
Dossier Media
Poetin beantwoordt vragen van burgers
Russische media onder druk
Na het uiteenvallen van de USSR brak een periode van vrijheid aan voor de media in Rusland. Onder Poetin werden de teugels aangehaald. De ruimte voor onafhankelijke journalistiek kalft steeds verder af. Journalisten lopen gevaar en onafhankelijke kranten, tv-stations en websites worden gesloten of overgenomen door bondgenoten van het Kremlin. Ook staat de internetvrijheid onder druk. Zo staat er een wet op stapel waarmee het Kremlin het internet in Rusland in één klap kan isoleren van de rest van de wereld. Zelf maakt het regime vooral gebruik van de staatstelevisie. In het conflict om Oekraïne hielp staatspropaganda de geesten rijp te maken voor de annexatie van de Krim en de oorlog in de Donbas. Een nieuw wapen in de informatieoorlog is desinformatie, die gericht is op buitenlandse mogendheden. Dit bleek bijvoorbeeld kort na het neerstorten van vlucht MH17. Hoe effectief is de mediastrategie van het Kremlin?
Dossier Religie
Religie in Rusland
Religie speelt in hedendaags Rusland een belangrijke rol. Na de val van het communisme ontstond er in de samenleving een sterke behoefte aan collectieve zingeving. In de veelvolkerenstaat, waar vrijheid van godsdienst is verankerd in de grondwet, worden verschillende godsdiensten beleden. Het orthodoxe christendom is met afstand de grootste en meest invloedrijke religie. Hoewel kerk en staat formeel gescheiden zijn, oefent de Russisch-orthodoxe Kerk ook politieke invloed uit. Sterker nog, doordat de banden tussen het Kremlin en de kerk de afgelopen jaren flink zijn aangehaald, wordt de Russisch-orthodoxe Kerk meer en meer beschouwd als een politiek project. Ook de islam is in Rusland een invloedrijk geloof. Er wonen circa 20 miljoen moslims in Rusland. Door toedoen van islamitische terreur en de sterke verbondenheid met de orthodoxe kerk heeft de staat een complexe verhouding tot de islam.
Geschiedschrijving gaat over verleden én heden. De kloof tussen een gepolitiseerde en een wetenschappelijk kijk op de geschiedenis groeit weer. Historiografie als spiegel van het heden.
Dossier Geschiedschrijving
De geschiedenis van Rusland is politiek
Geschiedschrijving wordt in Rusland mede bepaald door de politieke machthebbers. De geschiedenis van Rusland is voor hen een middel dat kan worden ingezet om politieke doelen te bereiken. Na een krappe eeuw communistische geschiedschrijving moest Rusland op zoek naar een nieuwe identiteit. Het Kremlin gebruikt geschiedschrijving om burgers en staat nieuw zelfvertrouwen te verschaffen. De twintigste eeuw moet de Russen niet alleen herinneren aan revolutie, burgeroorlog en stalinistische terreur, maar ook aan grootse triomfen, met name de overwinning op de nazi’s in WOII. Komt de geschiedschrijving over Rusland hierdoor in het gedrang? Wordt de Russische geschiedenis misbruikt? En wat doet het Rusland van Poetin met de verwerking van het verleden?
Dossier Sport
Sport in Rusland
Rusland organiseerde recentelijk twee van de grootste sportevenementen ter wereld: het WK Voetbal in 2018 en de Olympische Winterspelen in 2014. De nagenoeg vlekkeloos verlopen mega-evenementen leverden Rusland veel positieve publiciteit op, en ook de goede prestaties van Russische sporters droegen bij aan het beeld van een land dat internationaal meetelt. De medaille heeft echter ook een keerzijde. De sportevenementen richtten de aandacht van de wereld op problemen als mensenrechtenschendingen en corruptie. Met name bij de Winterspelen in Sotsji, met afstand de duurste ooit, waren de aanwijzingen voor grootschalige corruptie sterk. Daarnaast bleek een deel van de topprestaties de laatste jaren tot stand gekomen met behulp van een door de staat opgezet dopingprogramma, waardoor Rusland de komende jaren niet deel mag nemen aan grote sporttoernooien. In hoeverre blijven sport en politiek in Rusland gescheiden?
Sinds 1991 zijn Kazachstan, Oezbekistan, Tadzjikistan, Kirgizië en Turkmenistan onafhankelijke republieken. Voordien waren ze ruim een eeuw deel geweest van het Russische Rijk en de Sovjet-Unie.
DOSSIER CENTRAAL AZIË
Laveren tussen Moskou en Beijing
Sinds 1991 zijn Kazachstan, Oezbekistan, Tadzjikistan, Kirgizië en Turkmenistan onafhankelijke republieken. Voordien waren ze ruim een eeuw deel geweest van het Russische Rijk en de Sovjet-Unie.
De zelfstandigheid van deze vijf voormalige Sovjetrepublieken heeft de ‘great game’ rond Centraal Azië afgelopen dertig jaar naar een nieuwe fase gevoerd. Behalve Rusland en Amerika speelt nu ook China een hoofdrol in deze geopolitieke machtsstrijd. Oude culturele en etnische tegenstellingen steken langs deze nieuwe zijderoute eveneens de kop weer op.
Centraal Azië ligt daarom minder ver weg dan het lijk.
DOSSIER KAUKASUS
Zijtoneel van wereldpolitiek
Rusland is van oudsher dominant in de Kaukasus. Maar dat betekent niet dat de verhoudingen in deze regio tussen Kaspische en Zwarte Zee stabiel zijn. Integendeel. Zowel tussen de onafhankelijke staten Azerbeidzjan, Armenië, Georgië en Rusland als binnen de Russische provincies nemen de spanningen toe. De burgeroorlog in Syrië, de rol van Iran, de machtspositie van Turkije, het Oostelijk Partnerschapsprogramma van de EU en de toenadering van Georgië tot de NAVO zijn daarbij complicerende factoren.
Elke poging om dit gebied te pacificeren, roept daarom nieuwe tegenstellingen op.