De schokkende onverschilligheid in Rusland over de rol van het Kremlin in de oorlog in de Donbas zal als een boemerang terugslaan op de maatschappij, zegt de Russische columnist Oleg Kasjin, die een paar jaar geleden vanwege zijn onderzoeksjournalistiek bijna werd doodgeslagen. 'Mensenlevens en verwoesting zijn niets waard, alleen de grote internationale belangen tellen, evenals het geopolitiek beleid van het Kremlin, waarvoor één enkel telefoontje van Trump onvergelijkelijk meer waard is dan honderd Avdejevka’s met de daar wonende mensen.'
door Oleg Kasjin
De beschietingen van Avdejevka en Donetsk lijken wel op het nieuws van twee winters geleden, dat per ongeluk in de informatiestroom van 2017 is terecht gekomen. De vondst van Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov, die sprak van ‘zelfstandige brigades’ die de schuld krijgen van de escalatie in de Donbas, is zo’n vage formulering dat je daar alles en iedereen onder kunt vatten: de pro-Russische separatisten, de Oekraïense vrijwilligersbataljons die zelfstandig in actie komen, het Oekraïense leger (in de zin dat Oekraïne een onafhankelijke staat is en zijn militaire brigades dus ook onafhankelijk zijn).
Opmerkelijk televisiedebat in Rusland op prime time. Oppositioneel politicus Leonid Gozman stelt Moskou verantwoordelijk voor de oorlog in de Donbas. Ondertiteling beschikbaar.
Ook de onvoorzichtige uitlating van een Oekraïense generaal over de ‘stapsgewijze’ opmars van het Oekraïense leger is door dezelfde Peskov opgepikt: kijk maar, de Oekraïners hebben zelf toegegeven dat ze aanvallen, zij zijn dus de agressor. En het artikel in de Süddeutsche Zeitung, waarin een anonieme bron in de Duitse regering zegt dat de Oekraïense partij belang heeft bij de beschietingen, wordt door de Russische regeringspers gretig geciteerd.
Een journaliste van de Russische nieuwssite Life.ru had een interessante waarneming: ze schreef dat Moskouse cameraploegen van de nationale televisiekanalen van te voren naar Donetsk waren gestuurd. Ze trekt daaruit goedhartig de conclusie, dat de Russische inlichtingendienst kennelijk wist dat de Oekraïners zouden gaan aanvallen. Maar je kunt het sturen van de journalisten naar Donetsk net zo goed zien als een bewijs van het feit dat Moskou van te voren op de hoogte was van een aanval van de separatisten. Tenslotte is de informatie van die partij voor Moskou toegankelijker dan de plannen van het Oekraïense leger.
Dood gebied
Nog maar kort geleden was het gebruikelijk om de Donbas net zo’n lot te voorspellen als Transdnestrië [frozen conflict in Moldavië, waar Russische troepen zijn gelegerd - red.], maar voorlopig lijkt het daar meer op [het Armeense Nagorny] Karabach: de zich voortslepende politieke onduidelijkheid en de conflictstatus van het gebied gaan niet gepaard met onverschilligheid aan beide kanten, zoals in Moldavië, maar met beschietingen bij elke aanleiding en dreigementen van echte oorlog.
De Donbas is dood gebied, bevolkt door levende mensen. In het bijna drie jaar durende conflict heeft de oorlog een uitgebeend gezicht gekregen, gespeend van elke versiering zoals aansprekende leuzen en formules, belangstelling van de hele wereld en een zeker eindpunt, waarna er vrede zal zijn gewaarborgd. Dat alles is ergens onderweg in 2014 of 2015 verloren gegaan. Overgebleven is de oorlog, eindeloos, zinloos en zielloos.
Het is lastig te zeggen of Donald Trump zich daar rekenschap van geeft en of hij überhaupt tijd heeft om hierover na de te denken in de pauze tussen zijn strijd tegen migranten en de bouw van een muur op de grens met Mexico. Maar het is duidelijk, dat het om hem draait: elk salvo op Avdejevka is gericht op de Amerikaanse president, ook als hij dat absoluut niet beoogt. De vorige fasen van deze oorlog waren voor het Kremlin deel van een groot en in veel opzichten gefantaseerd internationaal spel, waarbij net zo makkelijk Sebastopol als Aleppo op tafel werd gegooid – Donetsk zat er ergens tussenin en hoewel niemand het hardop zei, werd daar altijd vanzelfsprekend vanuit gegaan.
Het Kremlin heeft de verhouding met Oekraïne sinds 2014 nooit beschouwd als een verhouding tussen twee partijen. Het propagandabeeld waarin het zo werd voorgesteld alsof Barack Obama rechtstreeks Kiev bestuurde, weerspiegelde in zekere zin de voorstelling die Moskou en Vladimir Poetin zelf zich over de gebeurtenissen maakten. Daarna zat men vast aan het kader dat door de verbeelding van het Kremlin zelf was geschapen: nu Obama er niet meer is, zijn er geen regels meer, om tegen hem te spelen; welke regels er dan wel zijn, moet door ervaring worden geleerd.
Deze logica is trouwens net zozeer van toepassing voor de Oekraïense partij, want aan de loyaliteit van Trump aan Rusland zijn de afgelopen maanden zoveel woorden gewijd, dat geen mens er in het diepst van z’n hart nog aan twijfelde. Wat moet er gebeuren, opdat de stem van de Amerikaanse president in dit conflict klinkt? Niemand die het weet, maar iedereen denkt dat hij zich erin zal mengen. Daarom wordt hij getest en hoezeer de doelen en wereldbeschouwing van Moskou en Kiev ook van elkaar verschillen, beide hebben maar heel weinig instrumenten ter beschikking en het beste instrument is, helaas, de artillerie.
Schot hagel
Dit is de enig mogelijke conclusie van het oplaaien van de gevechten rond Avdejevka: we zien een diplomatiek veldexperiment, waarbij beide partijen met behulp van een schot ‘hagel’ de nieuwe grenzen van het mogelijke aftasten in een uitzichtloze situatie. De neutraliteit van de Russische autoriteiten is een parodie: het enige officieel geuite standpunt is ingehouden medeleven met de separatisten, van wie ook zo wel iedereen weet hoe onafhankelijk ze van Moskou zijn (nul). Vanuit diplomatiek oogpunt is dit vermoedelijk werkelijk het handigste standpunt.
Maar zo handig als het is voor het internationale handjeklap, zo amoreel is het jegens de inwoners van de Donbas aan beide zijden van de linies die omkomen of geen toevluchtsoord hebben. Het is ook amoreel tegenover de Russische militairen, van wie men nu in Donetsk en in Kiev inmenging verwacht (natuurlijk in het anonieme gewaad van een ‘wind uit het noorden’ dat bij deze oorlog hoort). Mensenlevens en verwoesting zijn niets waard, alleen de grote internationale belangen tellen, evenals het geopolitiek beleid van het Kremlin, waarvoor één enkel telefoontje van Trump onvergelijkelijk meer waard is dan honderd Avdejevka’s met de daar wonende mensen.
De chronologie van de oorlog in de Donbas is verwarrend. Het is zelfs niet duidelijke of de oorlog al dan niet onderbroken is geweest en of het juist is te stellen dat er twee weken geleden helemaal geen oorlog was maar dat hij, nu Avdejevka beschoten wordt, hervat is. Strikt genomen heeft deze oorlog in het Russisch maatschappelijk leven nooit bestaan. In 2014 waren er de televisieverhalen over de Bandera-volgelingen [de omwenteling in Kiev werd op de Russische tv voorgesteld als een fascistische coup van aanhangers van Stepan Bandera - red.] en het enthousiasme over een ‘Russische lente’, waarna de maatschappelijke aandacht omschakelde naar andere thema’s. Nu is er Avdejevka, dat niet meer is dan een onbetekenend decor voor het grote wereldnieuws.
Inwoners van Avdejevka krijgen voedsel. Foto Euromaydan Press Yevhen Kaplin
Toen de Oekraïners zich bewezen in een vaderlandse oorlog, maakten in Rusland de patriotten de grap, dat het Russische leger overwint, zonder zelfs maar op het slagveld te verschijnen. Tweeëneenhalf jaar later komt die patriottische grap als een boemerang terug: dat de Russische samenleving zich in deze oorlog afzijdig hield, behoedt haar niet voor enorme trauma’s, die zelfs over tientallen jaren nog allerlei onverwachte problemen kunnen geven.
Dat levende mensen niet meer zijn dan cijfers in een televisie-item, een houding die in Rusland wijdverspreid is geworden; dat praten over oorlog gebeurt in de taal van theoretisch bedachte geopolitiek; dat men onverschillig staat tegenover mensen die omkomen en het totale gebrek aan belangstelling voor het feit of het Russische leger deelneemt in het conflict en zo ja, waarom dan – dat alles zal de Russische maatschappij veranderen. Daarbij staat niet vast wie erger getraumatiseerd is: degenen die huilden op de begrafenissen of degenen die tijdens de begrafenissen doorleefden zonder er ook maar een gedachte aan te wijden.
In plaats van een Russische lente zitten we nu in een Russische winter. Maar als de sneeuw smelt zullen de modder en het bloed tevoorschijn komen, die nu nog onder de sneeuw verborgen liggen.
Deze column verscheen eerder op Republic.ru
Kijk ook naar tv-uitzending op Rossiy-1 waar politicus Gozman Russen op prime time verantwoordelijk stelt voor de oorlog in de Donbas.